Οι προωθούμενες αλλαγές στην αυτοδιοίκηση, όπως επισημάναμε και την προηγούμενη εβδομάδα, δεν αντιμετωπίζουν τα μεγάλα ζητήματα στη λειτουργία του κράτους. Η αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και πόρων παραμένει ζητούμενο, ενώ η αυτοδιοίκηση εξακολουθεί να τελεί υπό τον σφιχτό έλεγχο της κεντρικής κυβέρνησης. Δεν θα μπορούσαν, άλλωστε, τα πράγματα να είναι διαφορετικά, από τη στιγμή που η κεντρική φιλοσοφία και ο τρόπος λειτουργίας βασίζονται στον απόλυτο έλεγχο των πάντων από την ομάδα γύρω από τον πρωθυπουργό και το Μέγαρο Μαξίμου. Όταν έχουμε διακοσμητικούς υπουργούς, είναι τουλάχιστον αφελές να πιστεύουμε ότι θα υπάρξει μοίρασμα της εξουσίας στην Περιφέρεια και σε αποκεντρωμένους θεσμούς.
Η συγκέντρωση των πάντων στο κέντρο -και ειδικότερα σε ένα σύστημα γύρω από τον πρωθυπουργό- γίνεται στο όνομα της αποτελεσματικότητας, κάτι που αμφισβητείται πλέον όχι μόνο θεωρητικά, αλλά και από τα αποτελέσματα που έχουν παραχθεί. Το μέγεθος της αποτυχίας θα καταγραφεί στο μέλλον, όταν θα αλλάξουν οι μηχανισμοί διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Δεν είναι πάντως τυχαίο ότι όλο και περισσότεροι ψιθυρίζουν πως η χώρα έχασε μια ακόμα ευκαιρία -τόσο σε σχέση με την αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης όσο και με τη διάχυση των ωφελημάτων στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Έχει αποδειχθεί ότι, αργά ή γρήγορα, τα συγκεντρωτικά μοντέλα μετατρέπονται σε αυταρχικούς μηχανισμούς που δρουν ανεξέλεγκτα, μέχρι να καταρρεύσουν με κρότο. Το δυστύχημα είναι ότι η κατάρρευσή τους συνδέεται με τεράστιες απώλειες εθνικής διάστασης για τη χώρα και τους πολίτες. Αντίθετα, τα αποκεντρωμένα συστήματα μπορεί να είναι πολυπαραγοντικά και να θεωρείται ότι καθυστερούν, αλλά διασφαλίζουν τη δημοκρατική λειτουργία, τη λογοδοσία και τη διαφάνεια, στοιχεία απαραίτητα για ορθολογική και βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.
Το πολιτικό σύστημα χρειάζεται περισσότερη δημοκρατική νομιμοποίηση και όσο αυτό δεν λαμβάνεται υπόψη, θα γιγαντώνεται ο κίνδυνος συνολικού εκτροχιασμού. Όταν δεν υπάρχουν θεσμικά αντίβαρα και πολυεπίπεδη εξουσία, υπάρχει κίνδυνος να προκύψει μια απολύτως καταστροφική ηγεσία. Το ζήτημα, δηλαδή, της άρνησης αποκέντρωσης δεν είναι ένα ουδέτερο θέμα που αφορά δήθεν το μοίρασμα της εξουσίας. Πρόκειται για ζήτημα δημοκρατίας, δηλαδή κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας, το οποίο δυστυχώς παραβλέπεται και δεν συζητείται επαρκώς.
Στον τομέα της αυτοδιοίκησης απαιτούνται δύο μεγάλες αλλαγές: Η μία έχει να κάνει με την ενίσχυση των Περιφερειών, μέσα από αναγκαίες πλέον συνενώσεις, ώστε να εξομοιωθούν με τα ευρωπαϊκά μεγέθη και πρότυπα. Η άλλη αφορά τη θεσμοθέτηση πόρων που θα επιτρέπουν την αυτόνομη λειτουργία των δήμων. Οι Περιφέρειες πρέπει να μειωθούν σε μονοψήφιο αριθμό -έξι ή επτά το πολύ. Σε επίπεδο δήμων είναι αναγκαία η λειτουργία μητροπολιτικών δήμων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, καθώς και κάποιες συνενώσεις μικρών δήμων, οι οποίοι φαίνεται πως δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις. Την ίδια στιγμή απαιτείται η θεσμοθέτηση μιας διακριτής λειτουργίας σε επίπεδο κοινοτήτων, έτσι ώστε να αποφευχθεί ο συγκεντρωτισμός σε επίπεδο δήμων.
Οι Περιφέρειες, για να μπορούν να έχουν τα δικά τους προγράμματα και αυτονομία, χρειάζονται διαφορετικό μέγεθος και οργάνωση. Έχει αναφερθεί πολλές φορές ότι η Πελοπόννησος δεν μπορεί να είναι χωρισμένη σε δύο Περιφέρειες. Με αυτή τη διαίρεση χάνει το τεράστιο πλεονέκτημά της στον τουρισμό, αλλά και στην ανάπτυξη κοινών δράσεων στον αγροτικό τομέα. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται να ξεπεραστούν τοπικισμοί και αντιλήψεις που είναι προσκολλημένες στο χθες.
Την περασμένη εβδομάδα μίλησαν στην «Ε» ο περιφερειάρχης Δυτικής Ελλάδας Νεκτάριος Φαρμάκης και ο βουλευτής Ηλείας του ΠΑΣΟΚ Μιχάλης Κατρίνης. Στο ερώτημα για την πιθανή ενοποίηση της Πελοποννήσου, ο πρώτος ήταν αρνητικός σχεδόν με κάθετο τρόπο (να σημειωθεί ότι κατάγεται από την Αιτωλοακαρνανία), ενώ ο δεύτερος έδειξε ότι συζητά θετικά μια τέτοια εξέλιξη. Το ζήτημα της ενοποίησης δεν το συζητούν καν όσοι εκλέγονται στην Αρκαδία, ενώ το υπόλοιπο πολιτικό προσωπικό κινείται στη λογική «ούτε κρύο ούτε ζέστη». Υπάρχει ανάγκη, ξεκινώντας από τοπικό επίπεδο, να αναπτυχθεί ένας διάλογος που θα μετριάσει τις αντιδράσεις και θα αναδείξει το μακροπρόθεσμο συμφέρον της περιοχής. Δεν είναι, προφανώς, αναγκαίο να συμφωνήσουν όλοι, αλλά μπορεί να δημιουργηθεί η συντριπτική πλειοψηφία που θα προωθήσει την αλλαγή.
Κρίσιμο στοιχείο για μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στο κράτος και την αυτοδιοίκηση είναι η οικονομική αυτονομία των Περιφερειών και των δήμων. Όταν έχουν τα δικά τους έσοδα, τα οποία χρησιμοποιούν όπως θέλουν και με τις διαδικασίες που οι ίδιοι θεσπίζουν, τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν σε όλα τα επίπεδα. Όσο αυτό δεν συμβαίνει, θα έχουμε περιφερειάρχες και δημάρχους εξαρτώμενους κομματικά, που θα συνωστίζονται έξω από υπουργικά γραφεία για να εξασφαλίσουν -συνήθως- αχρείαστα έργα και προγράμματα αμφίβολης χρησιμότητας, για να απορροφώνται πόροι από ένα παρασιτικό και αντιπαραγωγικό σύστημα, που οδηγεί τη χώρα από χρεοκοπία σε χρεοκοπία.

panagopg@gmail.com