Οι ειδήσεις των τελευταίων ημερών μοιάζουν να προέρχονται από μια άλλη εποχή -κι όμως περιγράφουν με ακρίβεια τη σημερινή Ελλάδα.
«Τουλάχιστον 57% περισσότερο κόστισε η κατασκευή του αυτοκινητόδρομου Πάτρας - Πύργου. Ο αρχικός προϋπολογισμός του έργου ήταν 216,62 εκατ. ευρώ. Συνολικά, το Δημόσιο κατέβαλε 123,64 εκατ. ευρώ σε αποζημιώσεις στις δύο κατασκευάστριες κοινοπραξίες, ανεβάζοντας το κόστος στα 340,27 εκατ. ευρώ».
«Στις επάλξεις παραμένουν οι αγρότες, ενισχύοντας τα μπλόκα και αποφασίζοντας για πιθανή νέα κλιμάκωση».
Δύο ειδήσεις που, εκ πρώτης όψεως, δεν έχουν καμία σχέση. Κι όμως αποτυπώνουν το ίδιο βαθύ πρόβλημα: Την αδυναμία της χώρας να αλλάξει επίπεδο, να εκσυγχρονιστεί, να ξεφύγει από τα στερεότυπα του παρελθόντος, που την κρατούν καθηλωμένη. Η υπόθεση του αυτοκινητόδρομου δείχνει για ακόμη μία φορά μια διαρθρωτική παθογένεια: Σχεδόν κανένα δημόσιο έργο δεν κοστίζει όσο προβλέπεται. Οι καθυστερήσεις, οι αναθεωρήσεις, οι αποζημιώσεις και οι «τεχνικές αστοχίες» λειτουργούν σταθερά υπέρ των αναδόχων και εις βάρος των φορολογουμένων. Έτσι, το τελικό κόστος συχνά μετατρέπεται σε μια αδιαφανή άσκηση πολλαπλασιασμού, που πληρώνουν πάντα οι ίδιοι πολίτες. Κι όμως, αυτή η επιβάρυνση δεν προκαλεί οργή. Η κοινωνία δείχνει να την αποδέχεται σχεδόν ως φυσικό γεγονός. Ίσως επειδή κάθε ομάδα περιμένει -άμεσα ή έμμεσα- το δικό της μερίδιο από τη δημόσια πίτα.
Το βλέπουμε στα μπλόκα των αγροτών, που διεκδικούν με τον δικό τους τρόπο περισσότερες ενισχύσεις και διατήρηση κεκτημένων. Η λογική είναι κοινή: το κράτος ως πηγή επιδοτήσεων, ως εγγυητής εσόδων, ως μόνιμο οικονομικό δεκανίκι για όλους. Η συζήτηση όμως σπάνια ακουμπά την ουσία. Κανείς δεν διεκδικεί την πραγματική μεταρρύθμιση του πλαισίου των δημόσιων έργων, ώστε να σταματήσουν οι υπερβάσεις· κανείς δεν πιέζει για παραγωγική ανασυγκρότηση του πρωτογενούς τομέα με νέες τεχνολογίες, θερμοκηπιακές καλλιέργειες, ευφυή γεωργία. Αντίθετα, επί δεκαετίες διατηρήθηκαν θνησιγενείς καλλιέργειες και πρακτικές μόνο και μόνο για να μην ενοχληθεί η κατεστημένη τάξη πραγμάτων. Το ίδιο μοτίβο επαναλαμβάνεται στα δημόσια έργα: Κανένα κυβερνητικό σχήμα δεν τόλμησε να αλλάξει κανόνες που θα έθιγαν μικρά και μεγάλα συμφέροντα. Το αποτέλεσμα είναι μια χώρα που παραμένει παγιδευμένη σε έναν κύκλο καθυστερήσεων, υπερβάσεων και εξαρτήσεων.
Μια χώρα που έχει τις δυνατότητες να είναι πρότυπο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά συμβιβάζεται με την ιδέα ότι «έτσι λειτουργούν τα πράγματα». Κι εδώ βρίσκεται το κρίσιμο σημείο: Δεν ευθύνονται μόνο οι αιρετοί, οι ολιγάρχες των έργων ή οι αγροτοσυνδικαλιστές. Ευθύνονται και οι πολίτες. Με τις επιλογές τους, με την ανοχή τους, με την επιμονή σε ένα μοντέλο που εξαντλεί πόρους χωρίς να παράγει αξία. Η Ελλάδα παραμένει φτωχή, επειδή παραμένει δέσμια ενός παρελθόντος που δεν αμφισβητεί. Η αλλαγή δεν θα έρθει από ένα νέο πρόγραμμα ή μία νέα κυβέρνηση. Θα έρθει όταν η κοινωνία συνειδητοποιήσει ότι η πρόοδος δεν είναι ζήτημα επιδοτήσεων, αλλά αλλαγής νοοτροπίας
