«Το τέλος της Ελλάδας» διαπίστωσε ο Αμερικανός μεγιστάνας Έλον Μασκ με ανάρτησή του την Τρίτη στο X, σχολιάζοντας με αυτόν τον τρόπο την είδηση ότι στην Ελλάδα κλείνουν 700 σχολεία λόγω της παρατεταμένης δημογραφικής κρίσης. Δεν περιμέναμε, προφανώς, τον Μασκ, για να διαπιστώσουμε ότι η χώρα έχει σοβαρό δημογραφικό πρόβλημα και, βεβαίως, οι υπερβολές δεν βοηθούν και δεν προσθέτουν τίποτα στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Η αναφορά του, ωστόσο, είχε επικοινωνιακό αντίκτυπο και ανέδειξε εκ νέου ένα ζήτημα, που συχνά μπαίνει σε δεύτερη μοίρα στον δημόσιο διάλογο.
Το δημογραφικό είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα. Δεν είναι μόνο οικονομικό, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι. Είναι άλλωστε γνωστό ότι όσο πιο ανεπτυγμένη οικονομικά είναι μια κοινωνία, τόσο λιγότερα παιδιά γεννά. Η Ελλάδα έχει υποστεί κατάρρευση στα δημογραφικά της στοιχεία κυρίως λόγω της μετανάστευσης. Οι μετανάστες, που από τη δεκαετία του ’90 βελτίωσαν τους δημογραφικούς δείκτες και γέμισαν τα σχολεία στα χωριά, δεν ανανεώθηκαν και τα παιδιά τους δεν παρέμειναν στη χώρα. Την ίδια στιγμή, οι νέοι Έλληνες, ειδικά μετά το 2010 και μέχρι σήμερα, μετανάστευσαν, με αποτέλεσμα να προκληθεί μια διπλή δημογραφική αιμορραγία.
Τα δύο αυτά γεγονότα, σε συνδυασμό με τη μείωση των γεννήσεων, όπως συμβαίνει σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, έφεραν τη δημογραφική κατάρρευση, που καταγράφουν όλοι οι στατιστικοί δείκτες. Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί θα αποτελέσει τη νέα κανονικότητα. Νέα ζευγάρια Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό δύσκολα θα επιστρέψουν στη χώρα με βάση τα σημερινά οικονομικά και πολιτικά δεδομένα, ενώ η εγκατάσταση μεταναστών από τρίτες χώρες, που θα δημιουργήσουν οικογένειες όπως έκαναν οι Βαλκάνιοι τις περασμένες δεκαετίες, μοιάζει ανέφικτη. Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι η κοινωνία έχει αλλάξει ριζικά: Τα νέα ζευγάρια αναζητούν ποιότητα ζωής, σταθερότητα και προοπτική, όχι μόνο απλές οικονομικές διευκολύνσεις.
Τα όποια μέτρα το μόνο που μπορούν να επιτύχουν είναι η σταθεροποίηση της κατάστασης και η οριακή βελτίωση των γεννήσεων. Να σταθεροποιηθεί δηλαδή ο πληθυσμός στα νέα χαμηλότερα επίπεδα· αυτό είναι εφικτό και μπορεί να πραγματοποιηθεί με συνδυασμό μέτρων. Η ενίσχυση των νέων ζευγαριών με δομές που θα τους διευκολύνουν να συνεχίσουν να εργάζονται και να μεγαλώνουν ταυτόχρονα τα παιδιά τους είναι το κρίσιμο. Τα νέα ζευγάρια δεν κάνουν παιδιά, γιατί τα θεωρούν δυσβάσταχτο βάρος. Αυτή είναι η πραγματικότητα και αυτό θα πρέπει να μεταβληθεί.
Κανένας νέος που έχει βγει στην αγορά εργασίας και έχει κοπιάσει να χτίσει μια επαγγελματική καριέρα δεν είναι διατεθειμένος να αποσυρθεί στο σπίτι για να μεγαλώσει παιδιά. Το κενό αυτό επί σειρά ετών το κάλυπταν οι νέοι συνταξιούχοι γονείς, που μπορούσαν οικογενειακά και ηλικιακά να μεγαλώσουν τα παιδιά των παιδιών τους. Τώρα ούτε και αυτό είναι εφικτό, τόσο γιατί έχουν αλλάξει οι οικονομικές και οικογενειακές συνθήκες, όσο και γιατί υπάρχουν αποστάσεις απαγορευτικές για «βοήθεια», οι νέοι συνταξιούχοι είναι πλέον μεγαλύτερης ηλικίας, ενώ τα ζευγάρια δεν θέλουν να θυσιάσουν την αυτονομία τους. Με δυο λόγια, έχουν αλλάξει και τα παλιά οικογενειακά δεδομένα.
Όλα αυτά δείχνουν ότι η ενίσχυση των γεννήσεων μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από ένα πλέγμα παροχών, οι οποίες θα διασφαλίζουν την ανατροφή του παιδιού, χωρίς να σταματά να εργάζεται και να λειτουργεί κοινωνικά το νέο ζευγάρι. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες και δημόσιες επενδύσεις, που δεν θα περιορίζονται μόνο σε οικονομικά κίνητρα, αλλά θα αγγίζουν και τον τομέα της παιδείας, της υγείας, της στέγασης και της κοινωνικής συνοχής. Χρειάζεται ένα συνολικό σχέδιο, αντίστοιχο με όσα εφαρμόστηκαν σε μια σειρά από χώρες στην Ε.Ε., όπου η δημογραφική πρόκληση αντιμετωπίστηκε όχι με «επιδoματάκια», αλλά με μακροπρόθεσμες πολιτικές.
Μπορούμε να αντιγράψουμε και να εφαρμόσουμε επιτυχημένες πρακτικές άλλων ανεπτυγμένων χωρών; Μέσα από την απάντηση που θα δοθεί στο συγκεκριμένο ερώτημα θα κριθεί και το αν θα σταματήσει η δημογραφική κατάρρευση της χώρας. Τα «επιδoματάκια» και οι φοροελαφρύνσεις που κάθε φορά εξαγγέλλονται είναι σταγόνα στον ωκεανό, και αυτό το γνωρίζουν πρώτα και κύρια όσοι μεγαλώνουν παιδιά. Χρειάζεται ένα συνολικό πλέγμα δράσεων και όσο αυτό αναβάλλεται ή καθυστερεί, τόσο θα συνεχίζουν όλοι να διαπιστώνουν ότι η Ελλάδα συρρικνώνεται και μικραίνει σε όλα τα επίπεδα. Οι διαπιστώσεις για την εθνική διάσταση του προβλήματος και οι ευχές για τη γέννηση περισσότερων παιδιών, προφανώς δεν αρκούν. Απαιτούνται ολοκληρωμένες πολιτικές, με όραμα και συνέχεια, και αυτές δυστυχώς ακόμη αναζητούνται.
panagopg@gmail.com
