Στην παραπάνω φράση από το Ευαγγέλιο του Ευαγγελιστή Ματθαίου (5:3-11), μπορείς να δώσεις την ερμηνεία ότι: Μακάριοι είναι όσοι έχουν απλό (όχι απλοϊκό) πνεύμα και δεν κάνουν πονηρές σκέψεις. Μπορείς όμως να το ερμηνεύσεις και διαφορετικά, ότι δηλαδή: Μακάριοι είναι όσοι δεν γνωρίζουν πολλά και το μυαλό τους δεν είναι για πολλά.
Εγώ προσωπικά, από σεβασμό στη θρησκευτική πίστη, αλλά και από την επιθυμία μου να ζω σε μια κοινωνία όπου θα μπορούμε να κουβεντιάζουμε «ήσυχα κι απλά» κι όπου θα λέμε «τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη» (για να θυμηθώ το Ρίτσο), επιλέγω την πρώτη ερμηνεία. Ωστόσο, οι θιασώτες της δεύτερης φαίνεται να είναι περισσότεροι.
Αφορμή πήρα από δημοσιεύματα του τύπου που πληροφορούν ότι το Υπουργείο Παιδείας του Ισραήλ αφαιρεί από την εξεταστέα ύλη του μαθήματος της Αγωγής του Πολίτη των λυκείων, κεφάλαια όπως «Αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας», «Κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα», «Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του Ισραήλ (1948)», «Συνταγματικές εγγυήσεις για τους πολίτες του Ισραηλινού κράτους» κ.ά. Είναι προφανής η πρόθεση της ακραίας κυβέρνησης του Ισραήλ να στερήσει από τους πολίτες του τη γνώση, και εν τέλει την ικανότητα να ζουν δημοκρατικά και να συνυπάρχουν με άλλους διαφορετικούς ανθρώπους, εν προκειμένω με τους αραβικής καταγωγής πολίτες του Ισραηλινού κράτους.
Στο σημείο αυτό υπέκυψα στον πειρασμό να κάνω μια σύντομη επίσκεψη στην ιστορία των Εβραίων. Εκεί λοιπόν, πολύ εμφατικά διαπιστώνω ότι: η Γάζα δεν είναι η πρώτη γενοκτονία που πραγματοποιούν. Έχει προηγηθεί η εξολόθρευση των Χαναναίων, των κατοίκων της γης Χαναάν. Μετά την Έξοδό τους από την Αίγυπτο και την περιπλάνησή τους στην έρημο Σινά οι Ισραηλίτες εισέβαλαν στη γη Χαναάν. Σύμφωνα με την Τορά (Παλαιά Διαθήκη), ο Θεός έδρασε κατ' επανάληψη για χάρη τους ώστε να καταλάβουν σταδιακά όλη την γεωγραφική περιοχή που είχε υποσχεθεί ο Θεός στον προπάτορα τους τον Αβραάμ, εξολοθρεύοντας τις φυλές των Χαναναίων (Γένεση 12:7· 13:14-17· 15:7, 13-21· 17:8). Αυτό είναι ένα αυθεντικό «χέρεμ», δηλαδή μια θεϊκή εντολή να αφιερωθεί κάτι ή κάποιος ολοκληρωτικά στον Θεό μέσω καταστροφής — χωρίς δυνατότητα ιδιοποίησης ή διατήρησης. Με άλλα λόγια: Οι εχθρικοί λαοί (π.χ. Χαναναίοι, Αμαληκίτες, Αμορραίοι, Γεργεσαίοι, Ιεβουσαίοι κ.λπ. ) τίθενται «υπό χέρεμ», πάει να πει: πρέπει να εξοντωθούν ολοκληρωτικά· άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ζώα, και περιουσίες. Τίποτα δεν επιτρέπεται να ληφθεί ως λάφυρο, γιατί ανήκει στον Γιαχβέ. Το χέρεμ (ḥērem) είναι επομένως θρησκευτική πράξη, όχι μόνο πολεμική· μια «θυσία» ολικής καταστροφής. Σας θυμίζει, μήπως, κάτι αυτό;
Αργότερα, μετά την επιστροφή των Εβραίων από τη Βαβυλώνα επαναλαμβάνονται πολλά μοτίβα της Εξόδου και της κατάκτησης της Χαναάν, ένα νέο «χέρεμ», όχι όμως ως πολεμική εξολόθρευση (αφού δεν υπήρχε ανεξάρτητο κράτος να κατακτηθεί), αλλά ως πνευματική “κάθαρση” και αναδημιουργία του λαού. Αντί για στρατιωτική εξόντωση, έχουμε κάτι πνευματικά ανάλογο: μια εσωτερική “εκκαθάριση” του λαού, ώστε να αποκατασταθεί η ιερότητα της κοινότητας. Ο θρησκευτικός φανατισμός πλέον αποτελεί εθνικό χαρακτηριστικό και μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Από τη Βίβλο (Έσδρας 9–10) μαθαίνουμε ότι, όταν ανακαλύπτεται ότι πολλοί άνδρες είχαν νυμφευθεί γυναίκες αλλοεθνείς, ο Έσδρας διατάζει τη διάλυση των μεικτών γάμων για να «καθαριστεί» ο λαός. Αυτό είναι ένα “πνευματικό χέρεμ” — όχι εξολόθρευση, αλλά αποκλεισμός. Η περίπτωση αυτή μας ενδιαφέρει άμεσα διότι στην ουσία του ήταν ένα «πνευματικό χέρεμ» αυτό που άρχισε λίγο αργότερα με την μετάφραση της Βίβλου στην ελληνική γλώσσα.
Ακόμα, συναντώ στην ιστορία τους την εμμονική πίστη ότι είναι ο περιούσιος λαός που έχει υποχρέωση να κατακυριεύσει και να εξουσιάζει τη Γη, κατ’ εντολή του θεού τους του Γιαχβέ. Ενός θεού αυστηρού, χωρίς έλεος, που μόνο το φόβο και την τιμωρία επιφυλάσσει για τους ανθρώπους. Κι αυτά τα μισάνθρωπα είναι γραμμένα στα ιερά βιβλία του Εβραϊσμού. Τα 5 βιβλία του Μωυσή, τα 13 βιβλία των Προφητών και τα 4 βιβλία ψαλμών και παροιμιών. Αυτή ήταν όλη κι όλη η πνευματική και πολιτιστική σκευή των Εβραίων στα χρόνια του Χριστού, και δεν υπήρχε άλλη. Ούτε επιτρεπόταν άλλη γνώση.
Απέναντί τους είχαν την βαθιά και εκλεπτυσμένη σκέψη των Ελλήνων. Των Ελλήνων που είχαν φτιάξει θεούς όχι για να τους φοβούνται, αλλά για να εκφράζουν την αγάπη και το σεβασμό σε κάθε έκφανση της ζωής, της φύσης και του ανθρώπου. Απέναντι στα 22 θρησκευτικά βιβλία των Εβραίων, τα περισσότερα από τα οποία βρίθουν από αφηγήσεις ασύλληπτης ωμότητας και φρίκης, υπήρχε η ανεξάντλητη υψηλής ποιότητας παραγωγή των Ελλήνων φιλοσόφων. Για το λόγο αυτό ονόμασαν συλλήβδην τους ειδωλολάτρες (δηλαδή τους εξ ορισμού θρησκευτικούς αντιπάλους), Έλληνες. Προσέδωσαν δε στη λέξη «Έλλην» αρνητική και υποτιμητική έννοια.
Μαθαίνω ακόμα ότι, στα χρόνια πριν από τον Χριστό, ο Εβραϊσμός αντιμετώπισε ένα σοβαρό κίνδυνο. Σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο είχε επικρατήσει η ελληνική γλώσσα. Πολλοί Έλληνες έμποροι είχαν εγκατασταθεί στην Παλαιστίνη. Επίσης πολλά εκατομμύρια Εβραίοι (από 4 έως 7 εκατομμύρια υπολογίζονται οι Εβραίοι της Διασποράς την εποχή εκείνη) είχαν εγκατασταθεί απανταχού της γης και μετά χρόνια έπαυαν να μιλούν την Εβραϊκή γλώσσα. Το εβραϊκό στοιχείο, μέσα κι έξω από την Παλαιστίνη, αποβάλλει σταδιακά τη θρησκευτικότητά του και αφομοιώνεται με τον ελληνικό πολιτισμό. Πραγματικά ένας αγώνας μεταξύ Δαυίδ και Γολιάθ. Η πνευματική πενία με την υψηλή, πρωτογενή και πρωτότυπη διανοητική παραγωγή ήρθαν αντιμέτωπες και νίκησε η πρώτη!
Για την ιστορία να πούμε ότι η πρώτη καθοριστική απόφαση που πήρε το Εβραϊκό ιερατείο ήταν να μεταφραστεί η Βίβλος, δηλαδή τα βιβλία που προανέφερα, στα Ελληνικά. Αυτή είναι η γνωστή μετάφραση των Εβδομήκοντα, η οποία άρχισε τον τρίτο και τελείωσε τον πρώτο προ Χριστού αιώνα.
Έτσι, χρησιμοποιώντας την ίδια τη γλώσσα της φιλοσοφίας, την Ελληνική, διεμβόλισε την ελληνική σκέψη. Προσποιούμενος ο Ιουδαϊσμός ότι προσηλυτίζεται, στην πραγματικότητα προσηλύτιζε. Με προσκλητήριο στους «πτωχούς τω πνεύματι», στην απέραντη μάζα, με σύστημα και επιμονή φανατικού, κατελάμβανε μια-μια τις θέσεις και τα οχυρά μέχρι που κατέλαβε και το ίδιο το κάστρο, την εξουσία. Τώρα πλέον, έχοντας την εξουσία να νομοθετεί προέβη σε απηνή διωγμό των φιλοσόφων και σε συστηματική καταστροφή-εξαφάνιση του έργου των. Κάθε ικμάδα σκέψης ήταν αδιανόητη. Φυσική συνέπεια: ο χιλιόχρονος Μεσαίωνας που ακολούθησε.
Στις μέρες μας παρακολουθούμε πάλι ένα νέο προσκλητήριο «πτωχών τω πνεύματι». Είναι αυτοί που, αφού οι εκμεταλλευτές τους τούς εξαθλίωσαν με τη φτώχεια και τους αποβλάκωσαν με την αμάθεια και τα πάσης φύσεως ψηφιακά παραισθησιογόνα, τους καλούν ξεδιάντροπα να στρατευθούν πίσω τους· ίσως, για να ολοκληρωθεί έτσι η αυτοχειρία τους. Είναι αυτοί στην Αμερική που «μπούκαραν» στο Καπιτώλιο και οι οποίοι, λίγο αργότερα, ξανάφεραν τον Τραμπ στην εξουσία. Είναι αυτοί που έβγαλαν τη Μελόνι στην Ιταλία, που προετοιμάζουν τη Λεπέν στη Γαλλία, που πλαισιώνουν τον Φάραντζ στη Βρετανία και το AfD στη Γερμανία.
Φόβος μου είναι ότι, οι παραπάνω και όσοι κρύβονται πίσω από αυτούς, εξυφαίνουν ένα δυσοίωνο μέλλον για την Ευρώπη, η οποία, παρ’ όλα τα προβλήματά της παραμένει ακόμα ένας δροσερός τόπος για να φυτρώσουν ιδέες και αξίες. Ένας τόπος που προσπαθεί να σέβεται τον άνθρωπο και την αυταξία του, αντί να κραδαίνει τον φόβο, το νόμο και την τιμωρία σαν υπέρτατα σύμβολα της εξουσίας της. Ο Μεσαίωνας δεν είναι πίσω μας· είναι πάντα μπροστά μας — σε αναμονή. Οι “πτωχοί τω πνεύματι” δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό φαινόμενο — είναι η πνευματική συνθήκη που κάνει εφικτό τον Μεσαίωνα. Κάθε φορά που το πλήθος παραιτείται από τη σκέψη, κάθε φορά που η φωνή υπερισχύει του λόγου, κάθε φορά που η ευκολία νικά την κρίση, η ιστορία επιστρέφει στο σκοτάδι.
