Με αφορμή τις πρόσφατες μελέτες του «Σχιζοφρένεια & νόημα. Αυτότητα, πολλαπλότητα και τραύμα» και «Οιδίποδας: Σχιζοφρένεια & τ-Αυτότητα» (εκδ. Παπαζήση), μιλά στην «Ε» και στο diastixo.gr. Οπως αναφέρει «Το παρόν είναι η μόνη αλήθεια που μπορούμε να γνωρίσουμε». Τι σημαίνει, όμως, να ζεις πραγματικά στο παρόν; «Το δίχως ανάμνηση παρόν, το δίχως νοσταλγία δηλαδή, είναι η μόνη νίκη απέναντι στη λήθη που μπορούμε να πετύχουμε» σημειώνει και προσθέτει: «Ο παρών χρόνος είναι ολοζώντανος, σαν την παρόρμηση της ενόρμησης, η οποία, μάλιστα, τον υποκαθιστά.»

Μπείτε στην κλήρωση και κερδίστε τα δύο βιβλία του Χρήστου Μπήτσικα.

Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Δρακουλάκου

Πώς γεννήθηκε η ιδέα να συνδέσετε την ψυχανάλυση με την αρχαία τραγωδία;

Ο Οιδίποδας είναι φορέας της αυτότητας. Και η τραγωδία προσπαθεί να «καταδικάσει» με δυσμενείς συνέπειες τον κόσμο του καθενός που δεν δύναται να επικοινωνήσει – την αυτότητα, δηλαδή. Βλέπω, επίσης, ότι η τραγωδία δεν δίνει «λύσεις» (μόνο ελπίδες, κι αυτό δεν είναι λίγο) αλλά περιγράφει την κακοήθεια, όπως η ψυχανάλυση κινείται, κάποτε, στα όρια για να μάθει να τα αποφεύγει – με έναν τρόπο όπως μαθαίνουμε σε ένα παιδί εμπειρικά τον κίνδυνο.

Στο βιβλίο «Σχιζοφρένεια & νόημα» συνδέετε αυτότητα, πολλαπλότητα και τραύμα – ποιο από αυτά θεωρείτε πρωταρχικό στην ανάδυση του «ενδεχόμενου» σχιζοφρενικού υποκειμένου;

Η αυτότητα, η πολλαπλότητα και το τραύμα αλληλεπικαλύπτονται και σχεδόν καμία δεν είναι καθαρά αναδυόμενη στο σχιζοφρενικό υποκείμενο. Η αυτότητα και η πολλαπλότητα συνδέονται ως α-ταυτότητες και το τραύμα είναι η «λογική» πίσω από αυτήν την α-νοησία. Αν έχει μια λογική το τραύμα είναι η πολλαπλότητα που επιφέρει, ως ενδεχομενικότητα, ενός λογικού και α-νόητου μαζί χάους.

Μιλάτε για το ασυνείδητο ως φορέα ελευθερίας. Είναι πράγματι ελευθερία το να υπακούς στο ασυνείδητο ή μια διαφορετική μορφή αναγκαιότητας;

Το ασυνείδητο είναι σίγουρα μια ελευθερία, που κάποτε επαναστατεί σαν ανάγκη. Αρα είναι και τα δύο.

Θεωρείτε ότι η ταυτότητα είναι κάτι σταθερό ή μάλλον κάτι που ανασχηματίζεται συνεχώς μέσα από το τραύμα και την εμπειρία;

Σταθερή είναι και η αστάθεια ως προϋπόθεση της σταθερότητας. Από τη σταθερότητα προέρχεται και σε μιαν άλλη σταθερότητα καταλήγει.

Τι είναι για εσάς η «πραγματικότητα»; Είναι μια έννοια που αποδομείτε συστηματικά στο βιβλίο. Τελικά, υπάρχει ή είναι μια επινόηση;

Η πραγματικότητα έχει σχέση με το «πράγμα», με το αντι-κείμενο… με μια ομιλία, δηλαδή, που είναι προς διερεύνηση σε βάθος χρόνου. Και μόνο με τον χρόνο δύναται να έρθει σε επαφή με την ουσία και το ουσιαστικό. Η πραγματικότητα, τελικά, ορίζεται από το νόημα και την ουσία των όντων. Σε αυτό που χρειάζεται να ξέρεις, η πραγματικότητα είναι μόνο το μέσον.

Ο Φρόιντ περιέγραψε τον άνθρωπο ως «μηχανή που επιθυμεί». Συμφωνείτε με αυτήν την εικόνα ή θεωρείτε πως υποτιμά την πολυπλοκότητα του υποκειμένου;

Αρχικά να πω ότι είμαστε αρκετά μηχανές ώστε να χρειαζόμαστε και άλλες. Αλλά η πολυπλοκότητα συνίσταται από τις εφευρέσεις μας με τον Λόγο. Εδώ η εφεύρεση είναι η χρήση της οποιασδήποτε τέχνης του «λόγου» ως τεχνολογίας.

Η προσέγγισή σας είναι περισσότερο φιλολογική, θεωρητική ή διεπιστημονική; Ποιες πηγές/μελέτες θεωρήσατε αδύνατον να παρακάμψετε;

Είναι θεωρητικά διεπιστημονική, με χρήση πηγών ψυχανάλυσης, τέχνης, φιλοσοφίας, αλλά και στο πεδίο της βιολογίας, της νευροεπιστήμης, της θρησκείας κ.ά. – όλες οι μελέτες είχαν τη δική τους «λογική» μέσα στην «οντολογική μεταφυσική» των βιβλίων μου. Στην ουσία, διεκδίκησα μια «μονολογία» συμπερασμάτων γύρω από τη φύση της σχιζοφρένειας, που προέρχονται από όλες τις θέσεις «παραγωγής»…

Το παρόν, λέτε, είναι η μόνη αλήθεια που μπορούμε να γνωρίσουμε. Τι σημαίνει να ζεις, πραγματικά, στο παρόν;

Το δίχως ανάμνηση παρόν, το δίχως νοσταλγία δηλαδή, είναι η μόνη νίκη απέναντι στη λήθη που είναι δυνατόν να πετύχουμε. Ο παρών χρόνος είναι ολοζώντανος σαν την παρόρμηση της ενόρμησης, που, μάλιστα, την υποκαθιστά.

Θεωρείτε πως η ψυχική «παρέκκλιση» είναι ένα είδος κοινωνικής αντίστασης ή απλώς συνέπεια ενός δυσλειτουργικού κόσμου;

Το να αντισταθεί κανείς «παρεκκλίνοντας» ψυχικά σημαίνει ότι παραμερίζει την αξιοπρέπειά του, ή μάλλον ότι η αξιοπρέπειά του είναι πια παραγνωρισμένη… Τότε οι «αξίες» και ο «κόσμος» θα παραμιλούν, αν εννοείται τούτο ως δυσλειτουργία, ή μια κάποια δικαιοσύνη…

Ποιο έργο –φιλοσοφικό, ποιητικό ή μυθιστορηματικό– θα λέγατε ότι σας επηρέασε περισσότερο στη συγγραφή των βιβλίων αυτών;

Όλοι οι συγγραφείς των πηγών μου μου ήταν εξόχως απαραίτητοι, μεταξύ άλλων ο Γ. Δημητριάδης και η παθολογία ως ασυνείδητο – και χάρηκα ιδιαίτερα που ενέταξα από τον Φ. Καγγελάρη, τον Ο. Γιωτάκο και τον Α. Φωκά, πηγές της Λακανικής ψυχανάλυσης, της νευροεπιστήμης και της βιολογίας μαζί με φιλοσοφία, από τον καθένα αντίστοιχα.