Τον πολυαγαπημένο λαϊκό μας ζωγράφο Θεόφιλο ενσαρκώνει σήμερα και αύριο στη σκηνή του Πνευματικού Κέντρου Καλαμάτας ο Θοδωρής Προκοπίου, ξεδιπλώνοντας μπροστά στα μάτια μας όλη τη νεότερη ιστορία της χώρας. Μέσα από τα λόγια του μεγάλου καλλιτέχνη από τη Μυτιλήνη, ο συγγραφέας συνδέει στη σκέψη του κοινού την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης, αλλά και τα 100 χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης. Πόλεμοι, ήρωες, οράματα, λύπες. Ο Θ. Προκοπίου επιστρέφει έτσι με αυτή την αφορμή στην πόλη που αγαπά ιδιαίτερα και στην οποία έχει εργαστεί στο παρελθόν με μεγάλη επιτυχία, πλάι σε μεγάλους σκηνοθέτες του ΔΗΠΕΘΕ.

- Ερχεστε αυτές τις μέρες στην πόλη μας αλλά παίζατε και παλιότερα στο ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας.

Βεβαίως. Ημουν στη “Μεγάλη μαγεία”, στο “Χιονάνθρωπο και το κορίτσι", στις ”Ορνιθες" κ.α.

- Η παλιότερη γενιά των ηθοποιών το αγαπάει το ΔΗΠΕΘΕ μας γιατί έχει τη δική του ιστορία.

Είπατε πάντως την κατάλληλη λέξη. Μου αρέσει το “επιστρέφετε”. Ετσι ξεκινάει το έργο του “Θεόφιλου”: “Πάντα θα επιστρέφω”.

- Πόσα χρόνια πάνε από την τελευταία φορά;

Είναι πάρα πολλά. Ξαναήρθα με μια άλλη παράσταση, με το Εθνικό Θέατρο. Ηρθα με τον “Βασιλικό” του Μάτεσι. Εμελλε να είναι η τελευταία παράσταση του Κώστα Ρηγόπουλου.

- Ποτέ ήταν αυτό;

Το 2000. Ηταν μια μεγάλη παραγωγή. Τελευταία φορά που έπαιξα στην Καλαμάτα ήταν το 1993. Ηταν η “Ειρήνη” του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία του Κώστα Μπάκα. Βέβαια είχαν προηγηθεί κάποια έργα σημαντικά για μένα, γιατί η Καλαμάτα είναι μια πόλη όπου έζησα δύο χειμώνες και δύο καλοκαίρια. Την πονάω, έχω ακόμα φίλους και φίλες, με τους οποίους κρατάω επαφή. Το ότι θα έρθω στην Καλαμάτα οφείλεται στη Νίκη Πετροπούλου, η οποία μόλις είδε πρώτη φορά την παράσταση στην Αθήνα, δακρυσμένη μου είπε "Θοδωρή είναι αμαρτία να μην έρθει αυτή η παράσταση στην Καλαμάτα. Είναι για τους ήρωες του 1821, για τις προσωπικότητες που σχετίζονται με την Επανάσταση, η οποία ξεκίνησε από εδώ”. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που βοήθησαν και που εκτιμώ, όπως είναι ο ζωγράφος Δημήτρης Ηλιόπουλος, ο Παναγιώτης Λύρας, η Μαρία Τομαρά. Την πρώτη μου συνέντευξη την έδωσα στην “Ελευθερία”, το καλοκαίρι του 1993!

- Πόσα χρόνια παίζετε τον “Θεόφιλο”;

Εδώ και δυόμισι χρόνια. Ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2019 και έχει μια μακρά πορεία. Ξεκίνησε από το “Από κοινού” Θέατρο, το οποίο ανήκει στην κ. Γερασιμίδου και είναι στον Κεραμικό. Εκτοτε πήγε στη Μυτιλήνη, στη Λήμνο, στη Χίο, στη Σάμο, στην Ικαρία. Το καλύτερο από όλα για μένα ήταν όταν έπαιξα έξω από το σπίτι του Θεόφιλου, σε αυτό που τον βρήκαν νεκρό το 1934. Επαιξα και στο Μουσείο του Θεόφιλου στη Βαριά της Μυτιλήνης. Φανταστείτε ακόμη κάτι άλλο, αυτόν που δεν τόλμησε να σκεφτεί να περάσει έξω από την Βουλή των Ελλήνων… το 2021 τον ενσάρκωσα στη Βουλή, για τους βουλευτές και για τους υπάλληλους της. Είναι πολύ συγκινητικό αυτό που σας λέω, στις 7 του Δεκέμβρη ο “αχμάκης” (κουρελής - έτσι λένε τους τρελούς στη Μυτιλήνη), αυτός που δεν πέρασε ποτέ από τη Βουλή, 87 χρόνια μετά πήγε εκεί το πνεύμα του.

- Νομίζω ότι σήμερα όλοι μας έχουμε καταλάβει ότι ήταν ένα άτομο περιθωριοποιημένο, που είχε κάποια ψυχική - πνευματική διαταραχή.

Είχε φτιάξει έναν δικό του κόσμο και ζούσε μέσα σε αυτόν.

- Ισως να ήταν κάτι που σήμερα θα φάνταζε πιο απλό, ίσως, αλλά τότε ήταν πολύ μόνος.

Ηθελε να μοιάσει στους επαναστάτες. Ο παππούς του, ο Γιώργης Χατζημιχαήλ, ο πατέρας της μάνας του, τον έπαιρνε στα γόνατά του όταν ήταν μικρός και του έλεγε ιστορίες για τους ήρωες. Ο παππούς του ήταν αγιογράφος. Από αυτόν πήρε τα πρώτα σκιρτήματα μέσα του για την τέχνη.

- Μεγάλωσε με τα πρότυπα των εθνικών ηρώων αυτός ο άνθρωπος.

Οχι μόνο, τους ζωγράφισε, αλλά ήθελε να τους μοιάσει κιόλας! Αυτό ισχύει για όλη του τη ζωή. Ο Θεόφιλος γεννιέται το 1870. Γεννιέται στη Βαριά της Μυτιλήνης και από τα 16 του χρόνια φεύγει από την οικογένειά του. Κάνει μια επαναστατική πράξη, ήταν ο πρωτότοκος γιος από τα 8 αδέρφια. Αυτό του το χρέωσαν μετά τα αδέρφια του. Εφυγε για τη Σμύρνη, να πάει να βρει εκεί τα όνειρά του, με το πρώτο μπάρκο. Εκεί έκανε χρέη “θυρωρού” στο ελληνικό προξενείο και συνόδευε μεγάλους επιχειρηματίες, κρατώντας κουμπούρι. Κάτι σαν σωματοφύλακας. Δίπλα στο προξενείο βρίσκεται η Αγία Φωτεινή. Μόλις μπαίνει μέσα, βλέποντας τις ζωγραφιές μαγεύεται. Αυτό, σε συνδυασμό με τις αφηγήσεις του παππού γιγαντώνεται μέσα του, μετουσιώνεται. Ξεκινάει σιγά σιγά να ζωγραφίζει. Περνάει στη Μυτιλήνη και από εκεί φεύγει κατευθείαν στο Βόλο. Εκεί θα ξεδιπλώσει κυριολεκτικά το ταλέντο του, δηλαδή θα αρχίσει να ζωγραφίζει σπίτια, καφενεία, ταβέρνες. Σιγά σιγά έγιναν όλα αυτά, πέρασαν πάρα πολλά χρόνια.

Κάποια στιγμή γίνεται 30 χρονών. Επιστρέφει πάλι στη Σμύρνη για να πάει να βρει έναν έρωτα που ποτέ δεν τόλμησε να τον εξομολογηθεί, στην κόρη της σπιτονοικοκυράς του, Αθηνά την έλεγαν. Τη βρήκε όμως παντρεμένη. Κόβονται το πόδια του, κυριολεκτικά. Ζωγραφίζει όπως όπως το γαμήλιο πορτρέτο, τους το κάνει δώρο και φεύγει. Μέσα στο καράβι συναντάει τον Γιάννη τον Κοντό, ο οποίος είναι μυλωνάς. Είχε ακούσει για αυτόν στο πλοίο. Εκείνος του πρότεινε να πάει μαζί του, να ζωγραφίσει το σπίτι του “με Ελληνες από τη γενιά των δράκων”. Ευτυχώς που αυτό το σπίτι δεν κατεδαφίστηκε.

- Η Μελίνα Μερκούρη πρωτοστάτησε στο να προστατέψει τα σπίτια που είχε ζωγραφίσει ο Θεόφιλος.

Ακριβώς. Υπήρχε και μια παραγκούπολη στη Νέα Ιωνία Βόλου, αυτή δυστυχώς δε σώθηκε. Ενα μεγάλο κομμάτι, σχεδόν ολόκληρο, από το έργο του Θεόφιλου, δυστυχώς καταστράφηκε.

- Δεν τον εκτιμούσαν τότε.

Οχι, τον θεωρούσαν τον παλαβό του χωριού, τον χλεύαζαν, τον έφτυναν, κάποιος τον έριξε και κάτω από τη σκάλα του σπιτιού στον Βόλο! Αυτό το σημαντικό γεγονός έγινε το 1926-27 και ήταν αφορμή να φύγει οριστικά πια ο Θεόφιλος και να γυρίσει πάλι στη Μυτιλήνη. Εκεί βρίσκει τη μάνα του, τα αδέρφια του, όμως δεν του φέρθηκαν πολύ καλά. Είχε και δύο κορίτσια στην οικογένεια, τα οποία έπρεπε να παντρέψει αυτός, επειδή ήταν πρωτότοκος. Αυτός όμως έφυγε για να κυνηγήσει τα όνειρά του.

- Εγκατέλειψε “τις ευθύνες του”…

Αυτός συνέχισε να κάνει το όνειρο του πραγματικότητα, δηλαδή να γυρίζει στα χωριά και να ζωγραφίζει φούρνους, κουρεία, ταβέρνες, και έτσι έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του μέχρι το 1929, που συνέβη ένα άλλο μεγάλο γεγονός. Κάποιος φωτογράφισε ένα πίνακά του από τον Βόλο. Αυτός ήταν ο ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος. Το έδειξε σε έναν άλλο μεγάλο συντοπίτη του Θεόφιλου, τον Στρατή Ελευθεριάδη Τεριάντ, ο οποίος ήταν τεχνοκριτικός και ζούσε στο Παρίσι. Μάλιστα είπε: "Εδώ πρόκειται για έργο ζωής, πολύ σπουδαίο έργο". Φεύγει από το Παρίσι ο Ελευθεριάδης και πάει και τον βρίσκει στη Βαριά, όπου του είπε του Θεόφιλου: “Τώρα θα ζωγραφίζεις μόνο για μένα". Και τα τελευταία 5 χρόνια ο Θεόφιλος ζει ίσως τα καλύτερα του χρόνια.

- Δεν ξαναγάπησε;

Ποτέ.

- Είχε μόνη ερωμένη την τέχνη του. Από τα έργα του όμως έβγαινε μια πληρότητα, κανένα κόμπλεξ. Ηταν μια αγαθή ψυχή ίσως.

Ηταν αφελής. Γι’ αυτό κι έπαιζε και με τα παιδιά. Τους έδινε χάρτινα κοστούμια, κοντάρια, και έστηνε παραστάσεις δρόμου. Δηλαδή ήταν κι αυτός ένα παιδί.

- Το έργο του ο Σκρουμπέλος πώς το εμπνεύστηκε;

Ο Σκρουμπέλος είναι ένας συγγραφέας χαμηλών τόνων. Επίσης, ήταν και ο ίδιος αγιογράφος, έχει μια θεία σχέση με τη ζωγραφική. Είναι μοναδικός ο τρόπος που μιλάει για τα χρώματα, για τα πινέλα και για τον τρόπο του Θεόφιλου. Εψαξε και βρήκε όλη την εποχή και την ιστορία του Θεόφιλου και τον τρόπο που έζησε. Και το άγνωστο αυτό γεγονός με την Αθηνά είναι πέρα για πέρα αληθινό. Η παράσταση είναι ένα μικρό μάθημα ιστορίας, χωρίς φιοριτούρες, χωρίς να χαϊδεύει τα αυτιά κανενός, γι’ αυτό και τώρα πια έχει μπει και στα σχολεία. Είναι θεατρικός μονόλογος και γράφτηκε για μένα. Ο Σκρουμπέλος -επειδή είχαμε δουλέψει στον προηγούμενο μονόλογό του στον "Οταν συνάντησα τον Στέλιο"- είδε κάποια πράγματα σε μένα, ήξερε και την καταγωγή μου από τη Μυτιλήνη και κάποια μέρα μου λέει: "Θοδωρή έχω γράψει κάτι για τον Θεόφιλο και νομίζω ότι σου πάει. Θα ήθελες να το δοκιμάσεις; Δύο χρόνια το διάβαζα και δεν καταλάβαινα τίποτα! Ομως κάποια στιγμή, μέσα μου “φούντωσε”.

- Σας έχει επηρεάσει ο ήρωας; Εχετε πιάσει τον εαυτό σας να πηγαίνει στο σπίτι το βράδυ και να νιώθει πράγματα που έχουν εισχωρήσει στην ψυχή σας από εκείνον;

Βεβαίως. Πολύ ωραία ερώτηση. Δεν θα έκανα το μονόλογο αν δεν με έβρισκε απόλυτα σύμφωνο. Αυτό που μου αρέσει σε αυτό που κάνω είναι η λοξή ματιά που έχει ο Θεόφιλος στα πράγματα. Δηλαδή λειτουργούσε σαν ένα μικρό παιδί. Ηταν ένα άκακο πλάσμα. Αν ήταν κακός και "τσαμπουκάς”, όταν τον έριξε ο άλλος από την σκάλα θα τσακωνόταν! Οχι όμως. Μάζεψε τα μπογαλάκια του από τον Βόλο και έφυγε. Δεν τσακωνόταν γιατί έκανε αυτό που λέμε “σου δώσανε ένα χαστούκι στο ένα μάγουλο, γύρνα και από το άλλο”. Οπως ο Χριστός. Εβρισκε παρηγοριά μόνο όταν ζωγράφιζε. Ακόμα κι αν δεν ζωγράφισε ποτέ σε καβαλέτο, παρά μόνο σε κεραμίδια”.

- Αυτό πώς το εξηγείτε;

Εφτιαχνε χρώματα με απλά υλικά. Με χρώματα από το αυγό, από το ρετσίνι της κερασιάς, από το ασπράδι του αυγού. Με φτηνά υλικά. Εβαζε και αμμωνία (από τα ούρα), γιατί πήζει το χρώμα. Επειδή δεν είχε λεφτά να αγοράσει πινέλα κτλ., έφτιαχνε αυτοσχέδια. Αυτό το έχει πει πολύ καλά ο Ελύτης: “Με τα λιγότερα μέσα, αυτός ο άνθρωπος έφτασε στο υψηλότερο σημείο και άλλοι με τα υψηλότερα μέσα δεν έφτασαν ούτε μέχρι το πρώτο βήμα". Ζούσε για να καλύπτει (το έχει πει πάλι ο Ελύτης) “την χρωματική του πείνα”.

- Εσείς από ποιο μέρος της Μυτιλήνης είστε;

Είμαι από ένα χωριό που λέγεται Λισβόρι, ο τόπος εκεί βγάζει την μυρωδιά, το συστατικό που ασπρίζει το ούζο: τον γλυκάνισο. Οταν κατεβαίνεις στο χωριό μου, λένε πως είναι σαν να σε μεθάει.

- Με αυτό το έργο νιώθετε ότι αποτίνετε ένα φόρο τιμής και στον τόπο;

Μόνο φόρο τιμής. Είναι το λιγότερο που μπορώ να κάνω και εύχομαι να συνεχιστεί για πολλά χρόνια η παράσταση, γιατί έχει δρόμο ακόμα ο “Θεόφιλος”.

- Πώς είναι οι αντιδράσεις του κοινού; Τι βλέπετε;

Στο πρώτο δεκάλεπτο ακούγονται κινητά, ομιλίες, σχόλια. Αμέσως μετά σταματάνε όλα αυτά, γιατί είναι μια ιστορία που μας αφορά. Αφορά άμεσα την Ελλάδα. Ερχεται ο Θεόφιλος από το θάνατο και λέει κάποια πράγματα στους Ελληνες το 2022. Θα τελειώσω με μια φράση του Θεόφιλου: "Αυτά που έβλεπα εγώ δεν τα έβλεπαν οι άλλοι”. 

Ταυτότητα παράστασης: Κείμενο Θανάσης Σκρουμπέλος, σκηνοθεσία Νίκος Βερλέκης, σκηνικό - κουστούμι Ανθή Σοφοκλέους, μουσική επιμέλεια Δημήτρης Κοντογιάννης, αφίσα Ρένα Καλογερή. Βοήθησαν ακόμη οι Σοφία Κονταξάκη, Αγγελική Μπίνη, Μαρίνα Σούγια, Φώτης Γαρυφαλλάκης.

Το έργο θα παιχτεί στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας από σήμερα Σάββατο και αύριο Κυριακή, (ώρες 9 μ.μ. και 6 μ.μ. αντίστοιχα). Για πληροφορίες - κρατήσεις: 27210 87902.