Περιηγούμαι σημαίνει,ταξιδεύω σε έναν ξένο τόπο για να τον γνωρίσω με πρόγραμμανα δω και να μελετήσω τα μνημεία του ή τον τρόπο ζωής των κατοίκων του. Η περιήγηση μπορεί να αποσκοπεί στην καταγραφήτης ιδιαιτερότητας ενός τόπου ή και στην προσωπικήαναψυχή.Το ταξίδι,είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη φύση, διαχρονικά.Ακόμα και στην αρχαιότητα, στην εποχή που δεν είχε αναπτυχθεί χερσαίο οδικό δίκτυο και οι μεταφορές γίνονταν με πλοία, υπήρχαν περιηγητές που έχοντας εξασφαλίσει τα προς το ζειν, αφιέρωναν μεγάλο μέρος της ζωής τους για ταξίδια και περιηγήσεις.Κατά κανόνα, ο αρχαίος περιηγητής αναζητούσε κάτι διαφορετικόκαι μακρινό και ταξίδευε για να το βρει στην Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο. Τουλάχιστον από τον 4ο π.Χ. αιώνα υπήρχαν ταξιδιωτικοί οδηγοί.
Ο Ρωμαίος συγγραφέας και δικαστής,Πλίνιος ο Νεότερος (61-113 μ.Χ.), στις «επιστολές» του αναφέρει ότι «κάνουμε ταξίδια και διασχίζουμε τις θάλασσες αναζητώντας αυτά που απαξιούμε να κοιτάξουμε όταν είναι μπροστά στα μάτια μας».Και συνεχίζει:
«Τα ταξίδια εξερευνούν τον νου και την καρδιά του ανθρώπου, δίνουν τροφή στο μυαλό και εξάπτουν τη φαντασία. Όλα περικλείουν ιερούς χώρους, εστίες καλλιτεχνικής μεγαλοσύνης, ερείπια αρχαίων πολιτισμών. Ένα επικό ταξίδι από την Ευρώπη στην καρδιά της Ασίας ιχνηλατεί την κατάκτηση του τότε γνωστού κόσμου από τον Μέγα Αλέξανδρο. Όσοι πιστεύουν πως τα σημαντικότερα ταξίδια δεν έχουν να κάνουν μόνο με τον χώρο αλλά και με τον χρόνο και το πνεύμα επισκέπτονται τόπους που κατακλύζονται από αρχαίες μνήμες»
Σχεδόν την ίδια εποχή με τον Ρωμαίο δικαστικό, από το 110 μ.Χμέχρι το 180 μ.Χ.,την εποχήτων «Αντωνίνωναυτοκρατόρων» του 2ου αιώνα μ.Χ.,έζησε και οΜικρασιάτης Παυσανίας,Έλληνας από την Ιωνία. Η εποχή χαρακτηριζόταν από σταθερότητα, ευημερία, άνθιση των Τεχνώναλλά και επεκτατικότητα. Ο Παυσανίαςέμεινε στην ιστορία ως περιηγητής και γεωγράφος κυρίως για το σύγγραμά του «Ελλάδος περιήγησις». ‘Ενα εκτενές έργο που περιγράφει την αρχαία Ελλάδα μέσα από τις μαρτυρίες του αυτόπτη ταξιδευτή και αποτελεί σοβαρή πηγή για τη σύγχρονη αρχαιολογία αλλά και την κλασική φιλολογία.Πριν καταφτάσει στην Ελλάδα ξεκίνησε τις περιηγήσεις του από την Αντιόχεια, την Ιερουσαλήμ και τις όχθες του ποταμού Ιορδάνη. Φυσικά είχε περάσει από την Καμπανία και είχε αντικρύσει τα θαύματα της Ρώμης. Στην Αίγυπτο περιηγήθηκε τις πυραμίδες και στον ναό του Άμμωνα είδε τον ύμνο που είχε στείλει εκεί παλιότερα ο Πίνδαρος. Επίσης ο Παυσανίας είδε ή έγραψε και για τα ερείπια της γειτονικής στην Ιωνία, Τροίας.
Σήμερα είναι δεδομένο ότι ο Παυσανίας γράφει στα δέκα βιβλία του, ό,τι είχε ο ίδιος δει με τα μάτια του και όχι ό,τι πιθανώςείχε τυχόν ακούσει ή διαβάσει σε κείμενα παλιότερων συγγραφέων. Και στο έκτο βιβλίο του (Ηλιακών Β.26,7), τονίζει:
«Ἡμεῖς γάρ νῦν οὐκ ἀκοῆι ἀλλά ὀφθαλμοῖς βλέποντες ἴσμεν»,
Για να πραγματοποιήσει ο Παυσανίας αυτή την πολυετή περιήγησή του έπρεπε να υπάρχουν πολλές προϋποθέσεις. Κύρια και βασική ήταν η άδεια εξόδου, ένα «διαβατήριο» που κόστιζε ακριβά. Τον συνόδευε το υπηρετικό προσωπικό του, που μετέφερε τις απαραίτητες προμήθειες μέχρι το επόμενο λιμάνι. Ηοικονομική ανεξαρτησία του ήταν δεδομένη αφού θα του επέτρεπε να ταξιδεύει χωρίς κόπους και στερήσεις. Τα θαλάσσια ταξίδια γίνονταν τους καλοκαιρινούς μήνες, κυρίως από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο. Αφού είχε επικρατήσει η PaxRomana και είχε παταχθεί η πειρατεία, οι πλόες ήταν ασφαλείς και εκτελούνταν από ακτοπλοϊκές γραμμές που μετέφεραν επιβάτες από τα λιμάνια της Μικράς Ασίας προς την Κόρινθο ή την Αθήνα και αντίστροφα.
Ο Παυσανίας ξεκίνησε από την Έφεσο ή την Σμύρνη.
Η εποχή των θαλάσσιων ταξιδιών περιοριζόταν οπωσδήποτε ανάμεσα στον Μάιο και τον Οκτώβριο. Τα κύρια λιμάνια της Μικράς Ασίας από όπου ξεκινούσαν οι ακτοπλοϊκές γραμμές και μετέφεραν επιβάτες προς την Κόρινθο ή την Αθήνα, όπου φαίνεται ότι προσορμίστηκε αρχικά ο γεννημένος στη Λυδία Παυσανίας, ήταν η Έφεσος και η Σμύρνη. Έπρεπε να
εφοδιαστεί με άδεια εξόδου που κόστιζε αρκετά και να επιβιβαστεί σε φορτηγό πλοίο με το υπηρετικό προσωπικό του και τις δικές τουπρομήθειες για να συντηρηθεί έως το επόμενο λιμάνι.
Σύμφωνα με τον Πέτρο Θέμελη:
«Νομίζω ότι η αποτίμηση του έργου του Παυσανία και η αποκατάσταση της αξιοπιστίας του οφείλεται κατά κύριο λόγο στον Cristian Habicht, καθώς και στον Νίκο Παπαχατζή…..
…..Η μνημειακή πεντάτομη, σχολιασμένη έκδοση του Παυσανία ήταν ένα τιτάνιο έργο ζωής, που μόνο ο αείμνηστος Νίκος Παπαχατζής μπορούσε να φέρει σε πέρας με εφόδια την απίστευτη εργατικότητα, τον έρωτα της αρχαιότητας και τη βαθιά ουμανιστική του παιδεία. Ξαναπήρε από την αρχή την πορεία του Παυσανία, έφτασε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας όσο απρόσιτη και αν ήταν. Μελέτησε τα σωζόμενα μνημεία σε συνδυασμό με το κείμενο του Παυσανία και τις νέες αρχαιολογικές έρευνες. Συνεργάστηκε στενά με τους ανασκαφείς και αξιοποίησε κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα σύγχρονα πορίσματα της έρευνας».
Ο Παυσανίας κατέγραφε τις προσωπικές του μαρτυρίες διακατεχόμενος από θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα αλλά και τους ήρωες που αυτή ανέδειξε. Η «Ελλάδος Περιήγησις» περιλαμβάνει 10 βιβλία:Αττικά, Κορινθιακά, Λακωνικά, Μεσσηνιακά, Ηλιακών Α, Ηλιακών Β, Αχαϊκά, Αρκαδικά, Βοιωτικά και Φωκικά, Λοκρών Οζόλων.Ένας από τους μεταφραστές του έργου του, το 1898, ο Τζέιμς Φρέιζερ (James George Frazer), λέει για τον Παυσανία:
«χωρίς αυτόν τα ερείπια της Ελλάδας θα ήταν ως επί το πλείστον ένας λαβύρινθος χωρίς ενδείξεις, ένα αίνιγμα χωρίς απάντηση».
