Σε εξέλιξη το Νησιώτικο πανηγύρι, η μεγάλη γιορτή συλλογικής μνήμης του γενέθλιου τόπου. Με μόνη σταθερά τη θρησκευτική του πλευρά, καθώς έχουν εκλείψει οι λόγοι και οι όροι της άνθησης που γνώρισε τα παλαιότερα χρόνια η εμπορική του πλευρά. Η αφετηρία του χάνεται στο βάθος του χρόνου, το μόνο βέβαιο είναι πως αποτελούσε «δίδυμο» πανηγύρι με αυτό στο Βουλκάνο. Γιαυτό και είχε οριστεί ως γιορτή η Απόδοση της Κοίμησης της Θεοτόκου στις 23 Αυγούστου.
*
Από αιώνες και ανεξάρτητα συνθηκών, τα πανηγύρια καθιερώθηκαν ως ετήσια εμπορική αγορά σε κάθε τόπο. Βοηθούσε το γεγονός ότι συνέρεε κόσμος με την ευκαιρία της γιορτής, αλλά και η σταθερή περιοδικότητα διευκόλυνε τον εμπορικό προγραμματισμό. Το Νησιώτικο πανηγύρι αρχικά ήταν μικρής διάρκειας (ακόμη και μονοήμερο), αλλά στην πορεία με την ανάπτυξη της εμπορευματικής παραγωγής (σύκα, σταφίδες κατά βάση) και αργότερα τη δρομολόγηση του τρένου, διευρύνθηκε σημαντικά. Επίκεντρο ήταν η 23η Αυγούστου παρά το γεγονός ότι η εκκλησία στο Μετόχι ήταν αρχικά Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου, γι’ αυτό γιορτάζουν τότε στο Νησί οι Παναγιώτηδες) και στα νεότερα χρόνια Ζωοδόχου Πηγής. Χρειαζόταν όμως μια γιορτή της Παναγίας που να είναι κοντά στην ολοκλήρωση της παραγωγής. Τότε οι αγρότες έπαιρναν την προκαταβολή από τον έμπορο (μεσέμπορο ή τοκογλύφο) με υποθήκη την σταφίδα ή τα σύκα τους και αγόραζαν από το πανηγύρι τα χρειώδη της χρονιάς αλλά και τα «προικιά» για τις κόρες. Ετσι το εύρος των προϊόντων που έφερναν οι έμποροι ήταν μεγάλο, ο μεγάλος όγκος του εμπορίου ήταν εποχιακός και περιφερόμενος.
*
Κάπως έτσι κυλάγανε τα χρόνια, όλα τα πανηγύρια στην πόλη είχαν την τιμητική τους. Τη θρησκευτική κατάνυξη ακολουθούσαν γλέντι, γουρνοπούλες, αγοραπωλησίες και όλα αυτά σε συνάρτηση με τις τιμές σταφίδας και σύκων. Τα χρόνια των πολέμων η κίνηση είναι μικρότερη αλλά το πανηγύρι συνεχίζε την πορεία του. Και φθάνουμε το 1923 όταν αλλάξε το ημερολόγιο για το κράτος, όχι όμως και για την εκκλησία. Ετσι το πανηγύρι γίνεται αρχές Σεπτεμβρίου και η γιορτή της Παναγίας γίνεται στις 5 του μήνα καθώς διαβάζουμε εκείνη την ημέρα ότι: «Η χθεσινή κίνησις τη πανηγύρεως Μεσσήνης ήτο ζωηροτάτη. Πολύς κόσμος συνέρρεεν δια την προσκύνησιν της Αγιας Εικονος τις Μονής Βουλκάνου. Τα εμπορεύματα αφθονώτατα, αγοραπωλησίαι δε εγένοντο υπεραρκεταί, ανελθούσαι κατά τους υπολογισμούς των ειδικών, εις τινα σημαντικόν ποσόν. Η μεγαλυτέρα κίνησις προβλέπεται ότ θα γίνη σήμερον εορτήν της Παναγίας". Την επόμενη χρονιά, το 1924, η Εκκλησία εναρμονίστηκε με το νέο ημερολόγιο, η γιορτή έγινε στις 23 Αυγούστου αλλά τα προβλήματα είναι πολλά: Δεν έχει γίνει η συγκομιδή των προϊόντων καθώς ο χρόνος έχει μετακινηθεί 13 ημέρα μπροστά. Ετσι το Κοινοτικό συμβούλιο της πόλης όπως πληροφορούμαστε τον Ιούλιο του 1925, με ψήφισμα στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας «εκφράζει την ευχήν όπως η κατ’ έτος τελουμένη εμποροζωοπανήγυρις κατά την 23η Αγούστου, άρχεται του λοιπού την 8ην Σεπτεμβρίου οπότε θα έχη συντελεσθή και η συγκομιδή των προϊόντων των κατοίκων περιχώρων». Στις 8 Σεπτεμβρίου η Εκκλησία γιορτάζει το Γενέθλιο (ή Γενέσιο) της Θεοτόκου και έτσι το πανηγύρι θα «κούμπωνε» θρησκευτικά και εμπορικά. Οταν αυτό έγινε γνωστό όμως ξεσηκώθηκαν στο Μελιγαλά καθώς τότε γινόταν το δικό τους πανηγύρι και η ευχή... δεν εκπληρώθηκε.
*
Μέσα από δυσκολίες το πανηγύρι συνεχίστηκε και το 1927 κατασκευάστηκαν τα μπεζεστένια προκειμένου να γίνει πιο ελκυστικό και να προστατευτούν οι εμπορευόμενοι, ενώ μεταφέρεται πίσω από αυτά η ζωοπανήγυρη που μέχρι τότε γινόταν στο σημερινό πάρκο και την πλατεία. Το κείμενο από τη "Σημαία" αποδίδει το κλίμα, αλλά κυρίως την οφειλόμενη τιμή σε αυτούς που πρωταγωνίστησαν σε αυτή την ιστορία: «Η κατ’ έτος τελουμένη εν τη πόλει μας εμποροπανήγυρις παρουσίασεν εφέτος εξαιρετικήν επιτυχίαν, Πλήθη εξ όλων των Μεσσηνιακών επαρχιών συνέρρεον εις τον καθορισμένον τόπον της πανηγύρεως, Ο πέριξ του εκκλησιδίου της Μονής χώρος, παρουσιάζει κάτι το υπερόχως εκπληκτικόν. Κύματα κόσμου συνωθούντο πέριξ των παραγκών ένθα ήσαν εκτεθειμένα τα εμπορεύματα, ενώ αδιάκοπος φαιδρός βόμβος από σαρμόνικες, κουδουνάκια, σφυρίκτρες, χρεμετισμούς, ογκανίσματα και φωνές διαλαλούντων εμπόρων, έψαυε τα αυτιά των επισκεπτών σαν μια αντίληπνος δαιμονική συναυλία. Η κίνησις, η συρροή των εμπόρων πρωτοφανής. Γενικώς δε η επιτυχία πλήρης. Όλα δε αυτά οφείλονται εις τους υπερανθρώπως εργασθέντας κ. κ. Σπήλιον Ποτηρόπουλον αντιπρόεδρον της Κοινότητός μας και Δαυΐδ Δημόπουλον ηγούμενον της Μονής Βουλκάνου, οίτινες σε διάστημα τεσσαράκοντα ημερών επέτυχον την ανέγερσιν ευρυχωρωτάτου μπεζεστενίου εκ 50 δωματίων, μετέφεραν την εν τη Κεντρική Πλατεία της πόλεώς μας τελουμένην ζωοπανήγυριν εις τον όπισθεν των μπεζεστενίων χώρον, καταλλήλως ισοπεδοθέντα και ανώρυξαν δύο αρτεσιανά καταστήσαντες ούτως ευχάριστον την εκείσε διαμονήν των πανηγυριστών, εφ ω και την ευγνωμοσύνην των συμπολιτών μας απέσπασαν. Πλην όμως την μεγαλοπρέπειαν της πανηγύρεως επέπρωτο να μειώση κατά πολύ η έλλειψις του φωτισμού, οφειλομένη εις το πείσμα Κοινότητος και Εταιρείας Ηλεκτροφωτισμού. Επρεπε να καταβληθή κάθε δυνατή προσπάθεια και εκ μέρους των πολιτικών ακόμη ώστε να μη παρουσιασθή το οικτρόν του σκότους θέαμα και το πρωταφανές φαινόμενο να υπάρχουν φανοί χωρίς φως. Παράλειψις θα ήτο αν δεν ανεφέρετο ενταύθα η αξιέπαινος δωρεά τω κ. κ. αδελφών Χρόνη οίτινες προθύμως παρεχώρησαν τον χώρον εκείνον μέσω του οποίου διηνήγη η νέα οδός ευρεία και κατά συγκυρίαν δενδρόφυτος, απαραίτητος δια τας ημέρας της πανηγύρεως και εξυπηρετούσαν την μεγαλυτέραν κίνησιν των πανηγυριστών».
*
Το πρόβλημα όμως του χρόνου διεξαγωγής του πανηγυριού συνεχιζόταν και έτσι το 1929 αποφασίστηκε να γίνει μια μεγάλη αλλαγή. Από τότε με απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου και την έγκριση των αρχών, το πανηγύρι ορίστηκε να τελείται από τις 20 μέχρι τις 27 Σεπτεμβρίου. Ενδιαμέσως όμως υπάρχει μια άλλη γιορτή Παναγίας, στις 24 Σεπτεμβρίου (που συμπίπτει με τα 40ήμερα από την γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου) γιορτάζει η Παναγία Μυρτιδιώτισσα. Ετσι «κούμπωσαν» σε άλλη χρονική στιγμή κοντά στο τέλος της παραγωγής, η θρησκευτική με την εμπορική πλευρά του πανηγυριού. Αυτή τη χρονιά υπήρχε πλέον και ηλεκτροφωτισμός οπότε το κλίμα είναι γενικά πανηγυρικό όπως έγραφε η «Σημαία»: «Η κάθοδος της εικόνος της Θεοτόκου εκ Βουλκάνου εις Μεσσήνην, υπήρξε μεγαλοπρεπής. Χιλιάδες προσκυνητών ηκολούθουν καθ όλην την διαδρομήν από Βουλκάνου εις Μεσσήνην. Εξωθεν της πόλεως ανέμενον την εικόνα ο Σεβασμιώττος Μητροπολίτης Μεσσηνίας, ο νομαρχών κ. Διδάχος, ο δήμαρχος Καλαμών κ. Κροντήρης, ολόκληρον το Κοινοτικόν Συμβούλιον Μεσσήνης με επικεφαλής τον πρόεδρόν του κ. Κορκονικήταν ιατρός και πλήθος κόσμου. Ολη η πομπή ηκολούθησε την εικόνα εις την εκκλησίαν της Μονής Βουλκάνου όπου χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου εψάλη η ακολουθία. Την εσπέραν εφωταγωγήθη μεγαλοπρεπώς ολόκληρος η πόλις χάρις εις τον ρέκτην διευθυντή του ηλεκτροφωτισμού κ. Αγγελον Μπιζίμην όστις δε εφείσθη κόπων δια να παρουσιάση την πόλιν φαντασμαγορικήν. Ο πρόεδρος της Κοινότητος κ. Κορκονικήτας είναι άξιος συγχαρητηρίων δια την τάξιν ήτις παρετηρήθη καθ’ όλην την διάρκειαν της πομπής. Από της καθόδου της εικόνος ήρξατο και η εμποροπανήγυρις εις το εστεγασμένον μπεζεστένιον της κοινότητος, ηλεκτροφωτισμένον και προπαρασκευασμένον παρά του δραστηρίου προέδρου της Κοινότητος κ. Κορκονικήτα προς στέγασιν όλων των ειδών των εμπορευμάτων τα οποία εισήλθον εις Μεσσήνης από όλα τα εμπορικά κέντρα τη Ελλάδος. Καθ’ όλην την διάρκειαν της πανηγύρεως ο πρόεδρος της Κοινότητος κ. Κορκονικήτας ευρίσκετο εν κινήσει επιβλέπων εις την μεγαλοπρεπεστέραν εμφάνισιν της πόλεως. Το κορύφωμα της πανηγύρεως ήτο η παρελθούσα Κυριακή ότε συνέρρευσαν χιλιάδες προσκυνητών εκ της πόλεως των Καλαμών και των περιχώρων, πάντες εθαύμασαν τον ηλεκτροφωτισμόν της πόλεως και της πλατείας όπου πολύχρωμα γλομπόνια εσκόρπιζον άπλετον φως εις τους περιπατητάς. Η μουσική της πόλεως επαιάνιζεν τέρπουσα τους αφιχθέντας προσκυνητάς μέχρι βαθείας νυκτός και πάντες απήρχοντο ενθουσιασμένοι και με την εντύπωσιν ότι η Μεσσήνη ήρξατο καθισταμένη συγχρονισμένη πόλις. Από τον φιλόπολιν και ρέκτην πρόεδρον της Κοινότητος κ. Κορκονικήταν και από τον ανάδοχον του ηλεκτροφωτισμού κ. Αγ. Μπιζίμην αναμένει η πόλις νέαν ώθησιν προς την πρόοδον και τον πολιτισμόν».
*
Το 1930 τα μπεζεστένια επεκτείνονται καθώς πληροφορούμαστε από τη «Σημαία»: «Η κατασκευή εφέτος εις το μέσον των μπεζεστενίων 50 νέων παραπηγμάτων μετά των 100 παλαιών τούτων τελείων και ευρυχωροτάτων μετά ηλεκτρικής εγκαταστάσεως φωτισμού εγγυάται πλήρη ασφάλειαν από πάσης καιρικής μεταβολής. Η κατασκευή πλείστων αρτεσιανών θέλει διευκολύνη με την αφθονίαν ύδατος τους πανηγυριζόμενους όπως ποτίζουσι τα ζώα αυτών εις τον αυτόν χώρον της πανηγύρεως». Και το 1931 ολοκληρώνονται καθώς μας πληροφορεί η ίδια εφημερίδα: «H κατασκευή εφέτος εις τον έξωθι γύρω του μπεζεστενίου χώρον 30 νέων παραπηγμάτων μετά των 150 παλαιών τοιούτων και ευρυχωροτάτων μετά ηλεκτρικής εγκαταστάσεως, εγγυάται πλήρη ασφάλειαν από πάσης καιρικής μεταβολής».
*
Κάπως έτσι έφτασε το πανηγύρι στα δικά μας μικρά χρόνια, όταν για κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους διατηρούσε την παλιά του αίγλη με μικρές αλλαγές στα προς πώληση είδη καθώς είχαν αρχίσει να αλλάζουν τα πράγματα στην έκταση του εμπορίου και τα συναλλακτικά ήθη. Για να αλλάξουν θεαματικά τα πράγματα μετά την δεκαετία του 1970 καθώς αντίστοιχες ήταν και οι αλλαγές των συνθηκών. Σήμερα η πόλη συνεχίζει να είναι πόλος έλξης επισκεπτών καθώς διατηρείται η παράδοση της καθόδου της Εικόνας από το Βουλκάνο. Εμπορικά η σημασία του είναι ασήμαντη καθώς η ζωή απέχει παρασάγγας από την εποχή και τους λόγους  της «ακμής». Ζωντανεύει η πόλη με ό, τι συνεπάγεται αυτό καθώς με το τέλος του αρχίζει ο «χειμώνας» (μεταφορικά) που έχει μεγάλη σχετικά διάρκεια…
 
Σημείωση: Μπεζεστένι ονομαζόταν η σκεπασμένη αγορά, υφασμάτων αρχικά και όλων των προς πώληση ειδών στη συνέχεια. Υπάρχουν ξακουστά μπεζεστένια, αυτά για τις ανάγκες των πανηγυριών ήταν μόνιμες αλλά πρόχειρες κατασκευές
 
[Η φωτογραφία από το λεύκωμα των ΓΑΚ Μεσσηνίας για το Νησί]