Μια δεκαετής πολεμική σύρραξη Αχαιών και Τρώων που κινείται μεταξύ του μύθου και της Ιστορίας είναι ο Τρωικός Πόλεμος. Εξελίχθηκε κάτω από τα τείχη της Τροίας αλλά και σε γειτονικές πόλεις που συμμαχούσαν με αυτήν. Η αρχική αναφορά στον πόλεμο έγινε στα Ομηρικά Έπη και γενικότερα την ελληνική μυθολογία. Ή Ιλιάδα, εξιστορεί ένα μέρος από το τελευταίο έτος του πολέμου και η Οδύσσεια, εξιστορεί το ταξίδι της επιστροφής του Οδυσσέα στην πατρίδα του, την Ιθάκη.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δυσχέρεια στην αναγνώριση της πραγματικότητας από τον μύθο. Βέβαια και αργότερα από τον Όμηρο, ο πόλεμος και οι ήρωές του, συνέχιζαν να αναφέρονται αφού διαχρονικά, αποτελούσαν αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Κι ενώ δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο συγγραφικό έργο που να εξιστορεί συνολικά τον Τρωικό πόλεμο, από την αρχή ως το τέλος του, υπάρχουν πολλές αναφορές για τον πόλεμο στην αρχαία ελληνική τραγωδία, στη λατινική λογοτεχνία όπως από τον Βιργίλιο στην Αινειάδα αλλά και σε πολλά νεότερα λογοτεχνικά, εικαστικά ή και μουσικά έργα. Τρεις μεγάλοι τραγικοί της αρχαιότητας, ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής κι ο Ευριπίδης συνέθεσαν πολλά έργα που βασίζονταν σε περιστατικά του Τρωικού Πολέμου.

Η Αινειάδα είναι το σημαντικότερο έργο του Βιργίλιου και θεωρείται εθνικό Έπος των Ρωμαίων. Η συγγραφή του έγινε μετά από ανάθεση του Ρωμαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού στον Βιργίλιο που είχε γνωρίσει μέσω του Μαικήνα. Το έπος είναι μεγάλης ιστορικής σημασίας και καταξίωσε τον Βιργίλιο. Γράφτηκε σε διάστημα περίπου δέκα ετών και περιγράφει, σε δώδεκα τόμους, τα ηρωικά κατορθώματα του Αινεία μετά την πτώση της Τροίας μέχρι την άφιξή του στην ιταλική χερσόνησο, όπου και ίδρυσε τη Ρώμη.

Από την αρχαιότητα, πίστευαν ότι ο Τρωικός Πόλεμος, αν και ανήκε στη μυθολογία, ήταν ιστορικό γεγονός που έλαβε χώρα περίπου τον 13ο ή το 12ο αιώνα π.Χ. Επίσης πίστευαν ότι το θέατρο του πολέμου, η Τροία, βρισκόταν στα Δαρδανέλια, στην ασιατική πλευρά του Ελλησπόντου. Αυτή ακριβώς ήταν και η κύρια αιτία του πολέμου. Ο έλεγχος των στενών ήταν κομβικής σημασίας για τους λαούς της περιοχής και η κατοχή τους ήταν κρίσιμη για τους ισχυρούς της εποχής. Ο Τρωικός Πόλεμος ουσιαστικά ήταν μια γενικευμένη σύρραξη, προφανώς για τον έλεγχο αυτής, της πολύ σημαντικής γεωστρατηγικής περιοχής. Ενδεχομένως υπήρξαν περισσότεροι του ενός πόλεμοι που περιγράφηκαν με τον όρο Τρωικός Πόλεμος. Επίσης, όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, υπήρξαν περισσότερες από μια καταστροφές και επανεποικήσεις της περιοχής.

Το 1870, ο Γερμανός επιχειρηματίας και πρωτοπόρος στον τομέα της αρχαιολογίας Ερρίκος Σλήμαν (Heinrich Schliemann), μετά από ανασκαφές στην περιοχή που από την αρχαιότητα πίστευαν ότι ήταν χτισμένη η Τροία, ανακάλυψε τη μυθική πόλη. Έτσι η μυθολογική παράδοση επιβεβαιώθηκε και ο μύθος έγινε Ιστορία. Στην έρευνά του ο Σλήμαν ανακάλυψε τουλάχιστον εννέα στρώματα κατοίκησης της αρχαίας πόλης. Ανάμεσα σε αυτά βρήκε και ένα στρώμα, που σήμερα ονομάζεται VII a και αφορά μια καταστροφική πυρκαγιά που θα μπορούσε να ανήκει στην καταστροφή της Τροίας από τους Αχαιούς. Αυτή η εκτίμηση υποστηρίχθηκε από πολλούς ερευνητές που συμφωνούν ότι τα  αρχαιολογικά ευρήματα αντιστοιχούν με τις χρονολογίες που δίνει για τον δεκαετή Τρωικό πόλεμο, ο αρχαίος ιστορικός Ερατοσθένης, δηλαδή από το 1194 π.Χ μέχρι το 1184 π.Χ. Το ερώτημα αν όλα τα μυθολογικά πρόσωπα και γεγονότα ήταν πραγματικά είναι κάτι που δεν μπορεί να εξακριβωθεί σήμερα.

Στη μυθολογία αυτός ο πόλεμος είναι από τα κύρια γεγονότα της εποχής. Παρ΄όλα αυτά επειδή οι σημαντικότερες πηγές είναι τα Ομηρικά Έπη αλλά και και γενικότερα η ελληνική μυθολογία, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια στοιχεία ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και ποια είναι απλά μύθος. Ο Τρωικός Πόλεμος, μέσα από τα Ομηρικά Έπη, αποτέλεσε πηγή αστείρευτης έμπνευσης για την αρχαία ελληνική λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένων και των έργων του Ομήρου:

της Ιλιάδας, που εξιστορεί ένα χρονικό διάστημα από το τελευταίο έτος του πολέμου και

της Οδύσσειας, που εξιστορεί το ταξίδι της επιστροφής στη πατρίδα του Οδυσσέα, ενός από τους Αχαιούς ηγέτες.

Άλλα γεγονότα, σχετικά με τον Τρωικό Πόλεμο περιγράφονται στον τρωικό επικό κύκλο, από τον οποίο έχουν διασωθεί μόνο μικρά αποσπάσματα. Γεγονότα του πολέμου ενέπνευσαν επίσης την αρχαία ελληνική τραγωδία, τη λατινική λογοτεχνία (Αινειάδα του Βιργίλιου) και πολυάριθμα νεότερα έργα λογοτεχνίας, εικαστικών τεχνών και μουσικής.

Τα αίτια του πολέμου βρίσκονται στη διαμάχη μεταξύ τριών Ολύμπιων θεοτήτων, της Αθηνάς, της Ήρας και της Αφροδίτης. Σύμφωνα με τον μύθο, τη διαμάχη είχε προκαλέσει η Έριδα αφού τους έδωσε ένα  χρυσό μήλο με μια αναγραφή πάνω του: τη καλλίστῃ, δηλαδή στην ομορφότερη, χωρίς όμως να διευκρινίζει ποια ήταν αυτή ανάμεσα στις τρεις. Ο Δίας, για να δώσει μια λύση στη διαμάχη για το ποια θεά αξίζει να πάρει το μήλο της Έριδας, διέταξε τον Ερμή να οδηγήσει τις θεές στον Πάρη, τον πρίγκιπα της Τροίας και να αποφασίσει αυτός για την ομορφότερη από τις τρεις θεές. Αυτός επέλεξε την Αφροδίτη. Αυτή θέλοντας να τον ευχαριστήσει έκανε την ομορφότερη θνητή γυναίκα, την Ελένη, σύζυγο του Μενέλαου βασιλιά της Σπάρτης και αδελφού του Αγαμέμνονα βασιλιά των Μυκηνών, να τον ερωτευθεί. Ο Πάρης γοητευμένος, με τη βοήθεια της Αφροδίτης, απήγαγε την Ελένη και την πήρε μαζί του στην Τροία. Αμέσως μετά την αρπαγή ο επικεφαλής των Αχαιών Αγαμέμνονας, ηγήθηκε μιας εκστρατείας, πανστρατιάς των Αχαιών στην Τροία, που την πολιόρκησε για δέκα χρόνια.

Η πολυετής πολιορκία είχε πολλές απώλειες και από τις δυο πλευρές. Μετά τον θάνατο του Αίαντα του Τελαμώνιου, του Παλαμήδη ακολούθησαν πολλές μάχες κάτω από τα τείχη αλλά και στα περίχωρα της πόλης, που ανέδειξαν κορυφαίο ήρωα τον Αχιλλέα. Μετά τον θάνατο και του Πάτροκλου, που αντιμετώπισε σε μονομαχία τον πρίγκιπα των Τρώων Έκτορα, ντυμένος με την πανοπλία του Αχιλλέα, ακολούθησε νέα μονομαχία του Έκτορα με τον Αχιλλέα. Εκεί ο Αχιλλέας υπερίσχυσε και σκότωσε τον Έκτορα.

Ο θάνατος του Έκτορα και η κράτηση της σωρού του άταφης, ανάγκασε τον Πρίαμο να βγει από την Τροία και να πάει ικετεύοντας στη σκηνή του Αχιλλέα για να του ζητήσει να παραλάβει τον νεκρό γιο του. Η σκηνή ήταν συγκλονιστική. Ο Αχιλλέας του έδωσε τον νεκρό Έκτορα και ο Πρίαμος τον πήρε στο εσωτερικό της οχυρωμένης πολιτείας για να τον θάψει. Αυτή η μεγαλειώδης κίνηση του Αχιλλέα έγινε πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Ο Αχιλλέας είχε πια γίνει παντοδύναμος, αφού ήταν ο μεγαλύτερος πολεμιστής του κόσμου, κάτι που θεωρήθηκε όμως ασέβεια προς τους θεούς που αποφάσισαν να τον εξοντώσουν. Ένα δηλητηριώδες βέλος του Πάρη, κατευθυνόμενο από τον θεό Απόλλωνα, πέτυχε τον Αχιλλέα στο μόνο τρωτό σημείο του, την πτέρνα, και τον σκότωσε. Στο τέλος του πολέμου, ο Πάρης τραυματίσθηκε θανάσιμα από τον Φιλοκτήτη. Αφού χάθηκε και ο δευτερότοκος γιος του Πριάμου, η πόλη αλώθηκε με το τέχνασμα του «Δούρειου Ίππου» που εμπνεύστηκε ο Οδυσσέας. Ακολούθησε η κατάληψη της πόλης από τους Αχαιούς που συνοδεύτηκε από άλωση, σφαγές, βεβήλωση των ιερών και ολοσχερή καταστροφή της. Κατά μία εκδοχή του μύθου, κατά τη διάρκεια του χαλασμού, ο Μενέλαος βρήκε την Ελένη και την πήρε και πάλι μαζί του στη Σπάρτη.

Κυρίως η βεβήλωση των ιερών έγινε η αιτία για τις δυσχέρειες του ταξιδιού της επιστροφής για πολλούς αρχηγούς των Αχαιών. Μεταξύ αυτών και του Οδυσσέα, του ήρωα του άλλου Ομηρικού Έπους, της Οδύσσειας.

Τα Ομηρικά Έπη αν και ανήκουν στην Ελληνική μυθολογία εμπεριέχουν πολλά  ιστορικά στοιχεία. Οι Μυκηναϊκές πόλεις που αναφέρονται στα Έπη φαίνεται ότι πραγματικά επιτέθηκαν στην πόλη της Τροίας, χωρίς να είναι όμως γνωστή η πραγματική αφορμή. Αυτή η θεωρία ενισχύεται από ιστορικές μαρτυρίες αλλά και από μαρτυρίες της Ιστορίας του γειτονικού λαού των Χετταίων.

Βιβλιογραφία:

Κακριδής, Ι., "Ελληνική Μυθολογία", τόμος 5 (Τρωικός Μύθος), εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1986.

[Στη φωτογραφία: Γιάννης Αντωνόπουλος: Ο θρήνος του Πρίαμου μπροστά στον νεκρό Έκτορα]