Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μία εκ των σοβαρότερων πολυδιάστατων κρίσεων της σύγχρονης ιστορίας της: το δημογραφικό πρόβλημα. Αυτό συνίσταται στην εκτεταμένη χαμηλή γονιμότητα, την ταχεία πληθυσμιακή γήρανση, τις σημαντικές εσωτερικές και εξωτερικές μεταναστευτικές ροές, καθώς και στην απουσία διαχρονικών και αποτελεσματικών δημογραφικών πολιτικών.
Βασιζόμενο σε ερευνητικά δεδομένα και πληθυσμιακές προβλέψεις, στο πλαίσιο έρευνας του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, το παρόν άρθρο επιχειρεί να προσδιορίσει το χρονικό σημείο κατά το οποίο, υπό ρεαλιστικά ή απαισιόδοξα σενάρια, θα μπορούσε να σημειωθεί η τελευταία φυσική γέννηση Έλληνα υπηκόου. Η ανάλυση βασίζεται σε επίσημα δημογραφικά δεδομένα από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), την Eurostat, καθώς και σε ευρήματα από διεθνείς επιστημονικές δημοσιεύσεις, εφαρμόζοντας παράλληλα προηγμένα εκθετικά μοντέλα πρόβλεψης.
Η ελληνική κοινωνία γερνά με ραγδαίους ρυθμούς, και αυτή η διαπίστωση δεν αποτελεί απλώς ένα σχήμα λόγου, αλλά μια σκληρή δημογραφική πραγματικότητα. Η επίμονη υπογεννητικότητα, οι μαζικές μεταναστευτικές εκροές (ιδιαίτερα του νεανικού και επιστημονικού δυναμικού), η εργασιακή επισφάλεια που αποτρέπει τη δημιουργία οικογένειας, και η χρόνια απουσία ουσιαστικής και ολιστικής στήριξης της οικογένειας, οδηγούν αμετάκλητα σε μια μαθηματικά προβλέψιμη – αλλά κοινωνικά αδιανόητη και ανησυχητική – πραγματικότητα: την πληθυσμιακή εξάντληση της χώρας.
Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και αποτυπώνουν το μέγεθος του προβλήματος: ο συνολικός δείκτης γονιμότητας στην Ελλάδα έχει πέσει μόλις στο 1,3 παιδιά ανά γυναίκα, πολύ κάτω από το απαραίτητο επίπεδο αναπλήρωσης του 2,1. Ο αριθμός των γεννήσεων έχει μειωθεί δραματικά, πέφτοντας κάτω από 85.000 το 2023, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Το φυσικό ισοζύγιο, δηλαδή η διαφορά μεταξύ γεννήσεων και θανάτων, είναι αρνητικό από το 2011, πράγμα που σημαίνει ότι ο πληθυσμός μειώνεται φυσικά κάθε χρόνο. Παράλληλα, το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών έχει ξεπεράσει πλέον το 23% του συνολικού πληθυσμού, ενδεικτικό της ραγδαίας γήρανσης.
Υπό το πρίσμα αυτής της ανησυχητικής πορείας, ανακύπτει το κρίσιμο ερώτημα: αν συνεχιστούν αυτές οι τάσεις, πότε θα γεννηθεί ο τελευταίος Έλληνας;
Τι δείχνει το πληθυσμιακό μοντέλο;
Σύμφωνα με πληθυσμιακά μοντέλα φθίνοντος ρυθμού (exponential decay):
• Ο συνολικός πληθυσμός της χώρας θα μειωθεί σε 6 εκατ. μέχρι το 2100, σε 3 εκατ. μέχρι το 2150, και ίσως κάτω από 1,5 εκατ. μέχρι το 2200.
• Οι ετήσιες γεννήσεις αναμένονται να μειωθούν σε 22.000 το 2100, σε 1.000 γύρω στο 2135, και να πλησιάσουν μηδέν πριν το 2150, αν δεν αναστραφούν οι τάσεις.
• Με ετήσιο ρυθμό μείωσης 1,2%, η τελευταία φυσική γέννηση προβλέπεται μεταξύ 2135–2148 στο πιο ρεαλιστικό σενάριο.
Ενώ στο αισιόδοξο σενάριο (γονιμότητα 1,8–2,0) προβλέπεται δυνατότητα σταθεροποίησης του πληθυσμού, το ρεαλιστικό σενάριο βασισμένο στο TFR 1,3 οδηγεί στο έτος 2148 ως πιθανή τελευταία γέννηση, και το απαισιόδοξο (<1,0) στο έτος ~2135.
Με βάση διάρκεια γενεών περίπου 30 ετών, η τελευταία γενιά προβλέπεται να γεννηθεί μεταξύ 2110–2120, από εκεί και πέρα, το δημογραφικό σύστημα θα έχει εισέλθει σε μη αναστρέψιμη φάση παρακμής.
Πιο συγκεκριμένα, με ετήσιο ρυθμό μείωσης 1,2% η τελευταία φυσική γέννηση προβλέπεται μεταξύ 2135 και 2148. Πάντα με βάση το πιο απαισιόδοξο σενάριο και υπό την αίρεση ότι δεν θα ληφθεί κανένα μέτρο ανάσχεσης του προβλήματος ή ότι τα μέτρα που θα ληφθούν θα κριθούν αναποτελεσματικά.
• Η πορτοκαλί κάθετη γραμμή μεταφέρθηκε σωστά στο έτος 2135, που πλέον υποδεικνύεται ως το έτος πιθανής τελευταίας φυσικής γέννησης.
• Οι υπόλοιπες γραμμές παραμένουν:
o Μπλε (αριστερός άξονας): Πληθυσμός Ελλάδας (σε εκατομμύρια).
o Κόκκινη διακεκομμένη (δεξιός άξονας): Γεννήσεις ανά έτος.
o Γκρι διακεκομμένη: Όριο 100.000 κατοίκων (σύμβολο «κρίσιμης μάζας»).
Σενάριο για τη Μεσσηνία στο δυσμενέστερο πλαίσιο
Εφαρμόζοντας το εκθετικό μοντέλο μείωσης των γεννήσεων που χρησιμοποιήθηκε στη μελέτη για το σύνολο της Ελλάδας, η Μεσσηνία, με σημερινό πληθυσμό περίπου 160.000 κατοίκων και περίπου 1.200 γεννήσεις ετησίως, εμφανίζει αντίστοιχη τάση δραματικής υποχώρησης. Στο δυσμενέστερο σενάριο, όπου ο δείκτης γονιμότητας παραμένει κάτω από τη μονάδα και δεν λαμβάνονται ουσιαστικές πολιτικές ανάσχεσης, οι ετήσιες γεννήσεις στην περιοχή αναμένεται να μειωθούν κάτω από 50 προς τα μέσα του 22ου αιώνα και να προσεγγίσουν το κατώφλι των 10–15 γεννήσεων γύρω στο 2135–2140.
Η στατιστική αυτή προβολή υποδηλώνει ότι η Μεσσηνία θα βιώσει ακόμη εντονότερα την πληθυσμιακή κατάρρευση σε σχέση με άλλες περιοχές της χώρας, καθώς η μείωση του αναπαραγωγικού της δυναμικού σε συνδυασμό με τη συνεχή γήρανση και την εκροή νέων θα οδηγήσει, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, σε κατάσταση δημογραφικής ασφυξίας. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η τελευταία φυσική γέννηση Μεσσήνιου προβλέπεται να λάβει χώρα λίγο μετά το 2140, εφόσον δεν υπάρξει αντιστροφή των τρεχουσών τάσεων.
Η τελευταία γενιά
Αυτή η δημογραφική κατάρρευση δεν αφορά μόνο στατιστικά μεγέθη. Πρόκειται για τη διάλυση του κοινωνικού ιστού: εκατοντάδες σχολεία έχουν κλείσει σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές, το σύστημα υγείας πιέζεται για να εξυπηρετήσει έναν συνεχώς γηράσκοντα πληθυσμό και η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους πέφτει συνεχώς. Οι συνέπειες αγγίζουν το ασφαλιστικό σύστημα (το οποίο καταρρέει κάτω από την αναλογία 1 εργαζόμενος για κάθε 1,5 συνταξιούχο), την αγορά κατοικίας, την εθνική άμυνα, και τη γεωπολιτική σταθερότητα σε περιοχές με οριακή πληθυσμιακή παρουσία.
Η Ευρώπη έχει δείξει ότι η δημογραφική ανάσχεση είναι εφικτή. Η Γαλλία διατηρεί δείκτη γονιμότητας κοντά στο 1,9 χάρη σε επιδόματα τέκνων, κρατικούς παιδικούς σταθμούς και ισχυρή γονική άδεια. Η Σουηδία εφαρμόζει ευέλικτες εργασιακές πολιτικές και επενδύει στην ισότητα.
Η Ελλάδα, αντίθετα, πάσχει από στρατηγική συνέπεια. Οι πολιτικές είναι αποσπασματικές, βραχύβιες και αλλάζουν με κάθε κυβέρνηση.
Η πρόβλεψη για την τελευταία φυσική γέννηση Έλληνα πολίτη δεν συνιστά ένα καταστροφολογικό αφήγημα αλλά αποτελεί μια τεκμηριωμένη και λογικά θεμελιωμένη προειδοποίηση για το μέλλον. Αποτελεί ουσιαστικά ένα εργαλείο προβληματισμού και στρατηγικού σχεδιασμού που στοχεύει στην αφύπνιση και ενεργοποίηση ενός εθνικού διαλόγου αναφορικά με το δημογραφικό ζήτημα της χώρας.
Εάν πράγματι ο τελευταίος Έλληνας πρόκειται να γεννηθεί μέσα στα επόμενα 110 έτη τότε το άτομο που θα μπορούσε να το αποτρέψει την εξέλιξη αυτή ενδεχομένως να γεννιέται σήμερα.
Το ζητούμενο όμως είναι κατά πόσο η κοινωνία και η πολιτεία θα επιλέξουν να δράσουν έγκαιρα για την αντιμετώπιση του από το να παραμείνουν αδρανείς σε ένα αναστρέψιμο, τουλάχιστον ακόμη, ζήτημα. Αν δεν αλλάξει κάτι τώρα, το ερώτημα «πότε θα γεννηθεί ο τελευταίος Έλληνας;» θα πάψει να είναι ρητορικό. Και θα γίνει ιστορικό γεγονός.
