Την τελευταία 25ετία στην Ισπανία έχει συντελεστεί μια πραγματική επανάσταση στην ελαιοκαλλιέργεια και την ελαιοπαραγωγή, με αποτέλεσμα η παραγωγή ελαιολάδου να αυξηθεί από περίπου 973.700 τόνους το 2000 σε περισσότερους από 1.400.000 τόνους στις καλές χρονιές. Επισκεφθήκαμε την παγκόσμια πρωτεύουσα του ελαιολάδου, τη Χαέν, με αφορμή τη διεθνή έκθεση Expoliva 2025 και εντυπωσιαστήκαμε τόσο από τον «ωκεανό των ελαιόδεντρων» όσο και από την ύπαρξη τυποποιημένου εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου (0,5 λίτρα) σε κάθε τραπέζι της εστίασης. Ακόμα και σε εστιατόρια βενζινάδικων της εθνικής οδού υπήρχε σε κάθε τραπέζι τυποποιημένο premium εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο, επειδή προφανώς η ελαιοκομική επανάσταση είναι εθνική υπόθεση και δεν αφορά μόνο τον πρωτογενή τομέα.
ΤΟ 40% ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Η Ισπανία παράγει, κατά μέσο όρο, το 40% της παγκόσμιας παραγωγής ελαιολάδου, φτάνοντας ακόμη και το 50% σε κάποιες χρονιές. Συνολικά, στην Ισπανία καλλιεργούνται 340 εκατ. ελαιόδεντρα. Η μέση ισπανική παραγωγή τα τελευταία χρόνια κυμαίνεται γύρω στους 1.212.070 τόνους, ξεπερνώντας συχνά τις πωλήσεις (που ανέρχονται κατά μέσο όρο στους 1.420.330 τόνους), γεγονός που οδηγεί σε εισαγωγές για την κάλυψη της ζήτησης. Ενώ, λοιπόν, η παραγωγή μπορεί να παρουσιάζει διακυμάνσεις λόγω κλιματικών συνθηκών, η Ισπανία διατηρεί σταθερά την πρωτοκαθεδρία της. Αξίζει να σημειωθεί ότι την ελαιοκομική περίοδο 1995/1996 η Ισπανία παρήγαγε μόλις 337.600 τόνους (σχεδόν όσο και η Ελλάδα), αλλά από τότε η ελαιοκαλλιέργεια και η ελαιοπαραγωγή αυξήθηκαν σημαντικά.
Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια τάση μείωσης των καλλιεργούμενων εκτάσεων ελαιοκομικής γης, παράλληλα με αύξηση της παραγωγής. Αυτό υποδηλώνει μια στροφή προς υψηλότερη παραγωγικότητα. Ενώ το 67,3% των ελαιώνων εξακολουθεί να είναι παραδοσιακού τύπου, οι εντατικοί (23,2%) και οι υπερεντατικοί (9,5%) ελαιώνες αυξάνονται, καθώς προσφέρουν μεγαλύτερη παραγωγικότητα και ευκολότερη συγκομιδή. Αυτό οφείλεται στην υιοθέτηση σύγχρονων τεχνικών καλλιέργειας και ποικιλιών όπως η Arbequina και υβρίδια της Picual.
Σε περιφερειακό επίπεδο, η παραγωγή ελαιολάδου εντοπίζεται στην Ανδαλουσία, με το 80% του συνόλου, όπου η Χαέν είναι η κύρια επαρχία παραγωγής με περίπου 37%, ακολουθούμενη από την Καστίγια Λα Μάντσα με 8% και την Εξτρεμαδούρα με 4% του εθνικού συνόλου.
Εντατικός ελαιώνας
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΤΟΥ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ
Η επαρχία Χαέν (Jaén), στην καρδιά της Ανδαλουσίας, δεν είναι απλώς μια περιοχή με έντονη αγροτική ταυτότητα. Είναι η μεγαλύτερη ελαιοπαραγωγική περιοχή στον κόσμο και δίκαια φέρει τον τίτλο της "Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Ελαιολάδου". Με πάνω από 66 εκατομμύρια ελαιόδεντρα και ετήσια παραγωγή που το 2024/25 ξεπέρασε τους 550.000 τόνους, η Χαέν αποτελεί το επίκεντρο μιας παραδοσιακής αλλά ταυτόχρονα τεχνολογικά εξελισσόμενης ελαιοκομικής δραστηριότητας.
Συνολικά, η Ισπανία διαθέτει 2,75 εκατομμύρια εκτάρια (27,5 εκατ. στρέμματα) ελαιώνων, εκ των οποίων τα 1,67 εκατ. (16,7 εκατ. στρέμματα) βρίσκονται στην Ανδαλουσία. Από αυτά, τα 550.000 εκτάρια (5,5 εκατ. στρέμματα) βρίσκονται μόνο στη Χαέν. Αυτή η έκταση αντιστοιχεί σε περίπου το 25% της συνολικής ελαιοκαλλιέργειας της Ισπανίας και το 42% της Ανδαλουσίας.
Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος των ελαιώνων, αξίζει να αναφέρουμε ότι στη Μεσσηνία καλλιεργούνται περίπου 16 εκατ. ελαιόδεντρα (66 εκατ. στη Χαέν), σε περίπου 900.000 στρέμματα (5,5 εκατ. στρέμματα στη Χαέν).
Στη Χαέν περισσότεροι από 350.000 αγρότες ασχολούνται με την ελαιοκομία, ενώ ο τομέας δημιουργεί 15.000 θέσεις εργασίας και 32 εκατομμύρια ημερομίσθια ανά σεζόν. Τα 2/3 των θέσεων αυτών καλύπτονται από Ισπανούς εργάτες.
Η ΠΟΙΚΙΛΙΑ PICUAL
Η Picual είναι η κυρίαρχη ποικιλία στην Ισπανία, καλύπτοντας πάνω από 900.000 εκτάρια και περισσότερο από το 50% της συνολικής παραγωγής. Στην επαρχία της Χαέν, η ποικιλία ελιάς Picual κυριαρχεί, καλύπτοντας περίπου το 95% των ελαιώνων της περιοχής. Αυτό το ποσοστό καθιστά τη Χαέν την πιο χαρακτηριστική περιοχή καλλιέργειας της Picual παγκοσμίως.
Η Picual είναι ιδιαίτερα ανθεκτική σε ξηρασία και ασθένειες, έχει πολύ υψηλή απόδοση σε λάδι (23-27%) και είναι γνωστή για την έντονη γεύση και την υψηλή περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες. Το λάδι της παρουσιάζει υψηλή σταθερότητα στον χρόνο και είναι ιδανικό για μαγειρική υψηλής θερμοκρασίας και για προϊόντα premium πρώιμης συγκομιδής (aceite temprano).
Η σωστή ελαιοποίηση (πρώιμη συγκομιδή, χαμηλή θερμοκρασία μάλαξης, διφασική εκχύλιση) είναι κρίσιμη για τη διατήρηση των αρωμάτων και των αντιοξειδωτικών χαρακτηριστικών της.
Η πρώιμη συγκομιδή γίνεται κυρίως τον Οκτώβριο και το αργότερο στις αρχές Νοεμβρίου. Η πρώιμη παραγωγή είναι χαμηλότερη σε απόδοση (περίπου 15% έως 18% του βάρους του ελαιοκάρπου) και παράγει ελαιόλαδο με υψηλή περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες. Το προϊόν είναι εξαιρετικής ποιότητας – premium early harvest ελαιόλαδο και χαρακτηρίζεται από έντονη φρουτώδη γεύση, πικράδα και πικάντικη επίγευση.
Η όψιμη συγκομιδή, που γίνεται τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο, έχει υψηλότερη απόδοση (περίπου 23% έως 28% του βάρους του ελαιοκάρπου) αλλά μειωμένες πολυφαινόλες. Η γεύση είναι πιο ήπια και με μικρότερη αντοχή στον χρόνο.
Μικρό ποσοστό του ελαιοκάρπου συγκομίζεται από το έδαφος για την παραγωγή ελαιολάδου λαμπάντε. Αξίζει να σημειωθεί ότι, με βάση το εθιμικό δίκαιο, τις πεσμένες ελιές μπορεί να τις μαζέψει οποιοσδήποτε και όχι μόνο ο ελαιοκαλλιεργητής.
Παραδοσιακός ελαιώνας
Η ΕΛΑΙΟΣΥΓΚΟΜΙΔΗ ΚΑΙ Η ΕΚΘΛΙΨΗ
Για την ελαιοσυγκομιδή χρησιμοποιούνται μηχανήματα με δονητές που «αγκαλιάζουν» τον κορμό και προκαλούν κραδασμούς, ρίχνοντας τους καρπούς πάνω σε τεράστια δίχτυα ή ειδικές «ομπρέλες» (paraguas invertido). Με τα μηχανήματα αυτά συλλέγεται μέχρι και το 95% της παραγωγής κάθε δέντρου. Η μέθοδος αυτή έχει χαμηλό κόστος, επειδή δεν απαιτεί πολλούς εργάτες, και προσφέρει μεγάλη ταχύτητα συγκομιδής.
Στους υπερεντατικούς ελαιώνες, η συγκομιδή γίνεται με μηχανές τύπου grape harvester. Πρόκειται για ειδικές συγκομιστικές μηχανές παρόμοιες με αυτές των αμπελώνων, που περνούν πάνω από τις σειρές ελαιοδέντρων και σείουν απαλά τα κλαδιά με περιστρεφόμενα ραβδιά ή πτερύγια. Οι ελιές συλλέγονται αυτόματα, μεταφέρονται με ιμάντες και καταλήγουν σε ενσωματωμένους κάδους. Μια τέτοια μηχανή μπορεί να συγκομίσει από 100 έως 150 στρέμματα την ημέρα, με ελάχιστο εργατικό κόστος. Η διάρκεια συγκομιδής σε έναν τέτοιο ελαιώνα μπορεί να είναι μόλις λίγες ημέρες, αντί για εβδομάδες στους παραδοσιακούς.
Η χειρωνακτική συγκομιδή χρησιμοποιείται ελάχιστα, κυρίως σε απόκρημνα εδάφη ή για πολύ ποιοτικές παραγωγές (π.χ. βιολογικές). Περιλαμβάνει ραβδισμό με κοντάρια και χειρομάζωμα.
Οι ελιές μεταφέρονται εντός λίγων ωρών στα ελαιοτριβεία, για να αποφευχθεί η οξείδωση. Πολλοί συνεταιρισμοί χρησιμοποιούν μάλιστα γραμμές τυποποίησης με άζωτο, για άμεση έκθλιψη και διατήρηση της ποιότητας. Η έμφαση δίνεται στην ψυχρή έκθλιψη (<27°C) και στην απουσία οξυγόνου κατά τη διαδικασία.
Υπερεντανατικός ελαιώνας
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ, ΕΝΤΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΥΠΕΡΕΝΤΑΤΙΚΟΙ ΕΛΑΙΩΝΕΣ
Η Χαέν διαθέτει παραδοσιακούς ελαιώνες (με αραιή φύτευση και χειρωνακτική συγκομιδή), αλλά και εντατικούς και υπερεντατικούς, κυρίως για να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες απαιτήσεις παραγωγής. Παρά το γεγονός ότι το 67,3% των ελαιώνων στην Ισπανία είναι παραδοσιακού τύπου, παρατηρείται έντονη στροφή προς εντατικά (23,2%) και υπερεντατικά (9,5%) μοντέλα, ιδίως με τη χρήση ειδικών κλώνων της Picual ή υβριδίων όπως η Sikitita.
- Στον παραδοσιακό ελαιώνα, η απόσταση των δέντρων είναι από 7×7 μ. έως 10×10 μ., και η πυκνότητα κυμαίνεται από 10 έως 20 δέντρα ανά στρέμμα.
- Στον εντατικό, η απόσταση είναι από 9×4 μ. έως 7×5 μ., με πυκνότητα από 30 έως 60 δέντρα ανά στρέμμα.
- Στον υπερεντατικό, η απόσταση είναι από 4×1,5 μ. ή 3,5×1,2 μ., με πυκνότητα από 150 έως 250 δέντρα ανά στρέμμα.
Η EXPOLIVA 2025
Η Expoliva 2025, η 22η Διεθνής Έκθεση Ελαιολάδου και Συναφών Βιομηχανιών, πραγματοποιήθηκε από τις 14 έως τις 17 Μαΐου 2025 στο Εκθεσιακό Κέντρο IFEJA στη Χαέν της Ανδαλουσίας, Ισπανία. Αποτελεί τη σημαντικότερη παγκόσμια διοργάνωση για τον κλάδο του ελαιολάδου, συγκεντρώνοντας παραγωγούς, τεχνολόγους, ερευνητές και επιχειρηματίες από όλο τον κόσμο.
Η έκθεση υποδέχθηκε περισσότερους από 52.000 επισκέπτες, εκ των οποίων 1.600 επαγγελματίες από 52 χώρες, σημειώνοντας ρεκόρ διεθνούς συμμετοχής. Συμμετείχαν 300 άμεσοι και 183 έμμεσοι εκθέτες από 14 χώρες, καλύπτοντας συνολικά 38.000 τ.μ. εκθεσιακού χώρου. Για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν το Olivo Arena και ο Paseo del Aceite, επεκτείνοντας τις δυνατότητες της έκθεσης. Η εκδήλωση εκτιμάται ότι συνέβαλε με 37 εκατομμύρια ευρώ στην τοπική οικονομία της Χαέν.
Η Expoliva 2025 ενίσχυσε τον διεθνή της χαρακτήρα με τη συμμετοχή εταιρειών και οργανισμών από χώρες όπως: Πορτογαλία (τιμώμενη χώρα), Τυνησία, Κίνα, Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Σλοβενία, Ιταλία, Μαρόκο, Σουηδία, Τουρκία και Ηνωμένο Βασίλειο. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν 350 εμπορικές συναντήσεις, ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ ισπανικών και διεθνών επιχειρήσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι την έκθεση επισκέφθηκαν, με δική τους πρωτοβουλία, αρκετοί Μεσσήνιοι ελαιοτριβείς και πυρηνελαιουργοί.
Την επιμορφωτική εκδρομή, κατά τη διάρκεια της οποίας αντλήσαμε όλα τα παραπάνω στοιχεία, οργάνωσε για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά ο Μεσσήνιος Δημήτρης Αναστόπουλος. Κατά την διάρκεια της περιήγησης στις επαρχίες της Χαέν και του Τολέδο κάναμε γευσιγνωσίες ελαιόλαδου επισκεφθήκαμε ελαιοκαλλιέργειες, ελαιοτριβεία, ελαιοτουριστικές μονάδες, τον συνεταιρισμό της Χαέν και την έκθεση Expoliva 2025.
